Το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό στην ανατολική Μεσόγειο – πρόβλημα (ή μήπως όχι) για την Τουρκία;

Του Paul Iddon

Δύο περιστατικά που συνέβησαν εντός του 2023, και στα οποία ενεπλάκησαν ένα αμερικανικό υποβρύχιο και ένα αεροπλανοφόρο, υποδηλώνουν την επιφυλακτική στάση της Τουρκίας απέναντι στην παρουσία του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού κοντά στις ακτές της στην Ανατολική Μεσόγειο. Μάλιστα, οι δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας -που αναπαράγονται στα τουρκικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης- για τον σκοπό της ναυτικής παρουσίας των ΗΠΑ κοντά στα τουρκικά χωρικά ύδατα δείχνουν ότι ένα κομμάτι της κοινής γνώμης στην Τουρκία τρέφει εχθρικά συναισθήματα για την Ουάσιγκτον. Είναι πράγματι έτσι, όμως;

Στις αρχές Απριλίου, το υποβρύχιο USS San Juan (SSN-751), κλάσης Los Angeles, έδεσε στο λιμάνι της Λεμεσού στην Κύπρο. Αναμενόμενο ήταν η "τουρκική δημοκρατία της βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ)", το κρατικό μόρφωμα που μόνο η Τουρκία έχει αναγνωρίσει, να καταδικάσει αυτή την κίνηση. Με δική του ανακοίνωση το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών εξέφρασε τη σθεναρή του υποστήριξη στις αξιώσεις του ψευδοκράτους. 

Αυτή δεν ήταν η μόνη αντίδραση της Άγκυρας σχετικά με τον ελλιμενισμό πλοίων του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού τους τελευταίους μήνες. Μετά τον φονικό σεισμό που έσπειρε τον όλεθρο στην Τουρκία τον Φεβρουάριο, οι ΗΠΑ θέλησαν να προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια στους σεισμόπληκτους, μεταφέροντας τη με το αεροπλανοφόρο George H.W. Bush. Τούρκοι εθνικιστές, μεταξύ των οποίων και δημοσιογράφοι, εξέφρασαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την έντονη διαφωνία τους και προώθησαν διάφορες θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την παρουσία του αεροπλανοφόρου.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία απέρριψε το ενδεχόμενο να ελλιμενιστεί το αμερικανικό αεροπλανοφόρο στην Τουρκία. "Εμείς αποφασίζουμε ποιος θα εισέλθει και ποιος όχι στα χωρικά μας ύδατα", είπε, σύμφωνα με τουρκικά ΜΜΕ. "Δεν υπέβαλαν τέτοιο αίτημα οι ΗΠΑ. Ακόμα και αν ερχόταν ένα τέτοιο αίτημα, δεν υπάρχει καμία ανάγκη γι' αυτό. Δεν θα το επιτρέψουμε".

Ο Ryan Gingeras, ειδικός σε θέματα Τουρκίας και καθηγητής στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πολεμικού Ναυτικού στη Μασαχουσέτη, πιστεύει ότι τέτοια περιστατικά δεν αντικατοπτρίζουν τη διάθεση της Τουρκίας να μπει σε μια κούρσα ανταγωνισμού με το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό στην περιοχή.

"Δεν υπάρχουν στοιχεία που να μαρτυρούν ότι η Τουρκία είναι εν γένει αρνητική με την παρουσία του αμερικανικού Ναυτικού στην Ανατολική Μεσόγειο", τόνισε.

"Βέβαιο είναι πως η Άγκυρα δεν θέλει καμία ξένη δύναμη να ενισχύσει τους στρατιωτικούς της δεσμούς με την Κυπριακή Δημοκρατία", είπε ο ίδιος. "Κατά τα άλλα, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ συνεργάζεται σε τακτική βάση με τις τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις".

Μολονότι οι πολιτικές διαφωνίες δεν λείπουν από τη σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας, ο Gingeras επανέλαβε ότι αυτό δεν σημαίνει πως η Άγκυρα είναι "συλλήβδην εχθρική" προς την αμερικανική ναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι θεωρίες συνωμοσίας για την παρουσία του αμερικανικού στρατού στην ευρύτερη περιοχή και στην Τουρκία δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Ο πόλεμος του Ιράκ πυροδότησε τα αντιαμερικανικά συναισθήματα και τις θεωρίες συνωμοσίας. Όταν το 2003, κατά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, οι πύραυλοι Tomahawk που εκτόξευσε το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ δεν βρήκαν τους στόχους τους αλλά έπληξαν τη νοτιοανατολική Τουρκία, οι ντόπιοι πίστεψαν ότι δέχθηκαν σκόπιμα επίθεση ως αντίποινα επειδή η Άγκυρα δεν συμφωνούσε με τη στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ.

Στις 4 Ιουλίου 2003 στο Ιρακινό Κουρδιστάν, Αμερικανοί στρατιώτες συνέλαβαν Τούρκους στρατιωτικούς που φέρονται να σχεδίαζαν τη δολοφονία ενός τοπικού κυβερνήτη για να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή και να δώσουν "πάτημα" στην Άγκυρα για στρατιωτική επέμβαση. Οι φωτογραφίες των συλληφθέντων στρατιωτικών με κουκούλες στα κεφάλια τους προκάλεσαν οργή στην Τουρκία. Έναν χρόνο μετά, τουρκικό μυθιστόρημα που εξιστορούσε τον πόλεμο μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών έγινε μπεστ-σέλερ.

Το 2021, νεαροί Τούρκοι στην Κωνσταντινούπολη επιτέθηκαν σε πολιτικό υπάλληλο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ – του πέρασαν κουκούλα στο κεφάλι, θέλοντας να εκδικηθούν για την ενέργεια των Αμερικανών στρατιωτών που είχε προηγηθεί, αλλά και για τη στήριξη που παρείχε η Ουάσιγκτον στους Κούρδους μαχητές της Συρίας, τους οποίους η Τουρκία θεωρεί τρομοκράτες.

Τα περιστατικά όπου εμπλέκονται Τουρκία και αμερικανικό Ναυτικό πηγαίνουν ακόμα πιο πίσω στον χρόνο. Την 1η Οκτωβρίου 1992, δύο πύραυλοι Sea Sparrow που εκτοξεύτηκαν από το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Saratoga κατά τη διάρκεια άσκησης στο Αιγαίο Πέλαγος έπληξαν το τουρκικό αντιτορπιλικό TCG Muavenet. Επτά Τούρκοι ναυτικοί σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους ο κυβερνήτης, ενώ τραυματίστηκαν 22. Οι Τούρκοι δεν πίστεψαν την αμερικανική εκδοχή, ότι επρόκειτο για ατύχημα.

Ο Suleyman Ozeren, λέκτορας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο και συνεργάτης του Ινστιτούτου Orion, σημείωσε ότι το συμβάν με το Muavenet και "η κουκούλα" σημάδεψαν βαθιά τον τουρκικό λαό. 

Υποστήριξε, εντούτοις, ότι μόνο αυτά τα ιστορικά γεγονότα δεν αιτιολογούν τον σημερινό αντιαμερικανισμό στην Τουρκία.

"Εδώ και χρόνια το κυβερνών AKP ακολουθεί δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στη σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες", επισήμανε ο Ozeren. "Οι αξιωματούχοι του ΑΚΡ και ο Ταγίπ Ερντογάν προωθούσαν τον αντιαμερικανισμό στο εσωτερικό, ενώ παράλληλα έκαναν ασκήσεις ισορροπίας για να μην εξαντλήσουν την υπομονή των ΗΠΑ. Η πολυετής αυτή στρατηγική χειροτέρεψε τα τελευταία χρόνια".

Στο πλαίσιο αυτό, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ προσπαθούσαν να αποσείσουν την ευθύνη για κρίσεις ή σκάνδαλα εξαπολύοντας επιθέσεις κατά των ΗΠΑ ή υποδαυλίζοντας τον αντιαμερικανισμό για να περισπάσουν την προσοχή και την οργή της κοινής γνώμης.

"Έτσι, τα fake news για την παρουσία του αεροπλανοφόρου USS George H.W. Bush στην Ανατολική Μεσόγειο και η σύνδεσή της με τον καταστροφικό σεισμό ήταν ένας εύκολος τρόπος για το ΑΚΡ ώστε να στρέψει άλλου την κατακραυγή του κόσμου για την ανεπαρκή διαχείριση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε στην Τουρκία", τόνισε ο Ozeren.

Επισήμανε επίσης τη "βαθιά δυσπιστία" που έχει δημιουργηθεί μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας επί εξουσίας Ερντογάν. Η δυσπιστία αυτή οφείλεται εν μέρει στον "επιθετικό στρατιωτικό ακτιβισμό της Άγκυρας" που έχει απομονώσει περαιτέρω τη χώρα.

"Ως απάντηση, οι ΗΠΑ επανατοποθετήθηκαν ως προς την εξωτερική τους πολιτική περιφερειακά, μεταξύ άλλων και στις σχέσεις τους με την Κύπρο και την Ελλάδα", υπογράμμισε ο Ozeren.

Και κατέληξε: "Η Τουρκία βρίσκεται εν μέσω προεκλογικής περιόδου και έχει να διαχειριστεί μια κρίση σε τρία επίπεδα: οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό. Ας μην εκπλαγούμε εάν τις επόμενες μέρες ο Ερντογάν επιστρατεύσει θεωρίες συνωμοσίας και στρέψει τα πυρά του κατά της Ουάσιγκτον".

https://www.capital.gr