Οι δήμαρχοι της Θεσσαλονίκης από την απελευθέρωση μέχρι την κατοχή - Αιρετοί, διορισμένοι και… ατασθαλίες

ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΚΙΟΥΛΑΧ || karakioulach@gmail.com

Από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 ως σήμερα πολλοί ήταν οι υποψήφιοι δήμαρχοι που διεκδίκησαν την ψήφο των πολιτών και διαμόρφωσαν την εικόνα της πόλης ως σήμερα.

Οι πρώτοι αιρετοί δήμαρχοι είχαν να αντιμετωπίσουν πολλά προβλήματα σε μια Θεσσαλονίκη που προσπαθούσε να αναδιαμορφωθεί με σημαντικά έργα οδοποιίας, φωτισμού, ύδρευσης, αποχέτευσης, καθαριότητας κλπ. αλλά και να αντιμετωπίσει τις κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες της εποχής και ειδικά το προσφυγικό που άλλαξε άρδην την πληθυσμιακή κατανομή.

Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι τρεις αιρετοί δήμαρχοι ως την δικτατορία Μεταξά, παύτηκαν από τα καθήκοντά τους λόγω καταγγελιών για οικονομικές ατασθαλίες.

Ο πρώτος δήμαρχος πριν την απελευθέρωση

Πρώτη φορά εκλέχθηκε δήμαρχος στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη το 1869 ο Σουλεϊμάν Σουντί Μπέης και το πρώτο δημοτικό συμβούλιο απαρτίζεται από αποκλειστικά από μουσουλμάνους άνω των 25 ετών, ιδιοκτήτες ακινήτων, χωρίς φορολογικές υποχρεώσεις. Έκτοτε και μέχρι το 1912 όλοι οι δήμαρχοι ήταν μουσουλμάνοι.
Η απελευθέρωση της πόλης από τον ελληνικό στρατό τον Οκτώβριο του 1912 βρίσκει δήμαρχο τον λαοπρόβλητο ντονμέ Οσμάτ Σαΐντ Ιμπν Χακί μπέη, ο οποίος άσκησε τα καθήκοντα του δημάρχου ως τις 23 Αυγούστου 1916 και ανέλαβε ξανά τον Νοέμβριο του 1920 ως τον Σεπτέμβριο του 1922 όταν ο γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος, έπαψε από τα καθήκοντά του τον Κωνσταντίνο Αγγελάκη.

Ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος της Θεσσαλονίκης

Ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος ήταν ο 41χρονος γιατρός Κων. Αγγελάκης, του οποίου η θητεία κράτησε ως τις 15 Νοεμβρίου 1920. Ο Αγγελάκης υπήρξε γόνος ιστορικής οικογένειας της Θεσσαλονίκης, η οποία εξορίστηκε δύο φορές από τις τουρκικές αρχές λόγω της δράσης της σε εθνικούς και κοινοτικούς αγώνες της Μακεδονίας. Ορίστηκε δήμαρχος από την κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας και κατά την διάρκεια της θητείας του προσπάθησε να διατηρήσει τις ισορροπίες σε μια πόλη που συγκέντρωνε τα βλέμματα της Ευρώπης ως κέντρο συγκέντρωσης των στρατιωτικών δυνάμεων της Ευρώπης με την στρατιά της Ανατολής. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ήταν η μεγάλη καταστροφική πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917 που κατέκαψε ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού κέντρου της πόλης. Τότε ως μέλος της «Διεθνούς Επιτροπής του Νέου Σχεδίου της Πόλεως» εργάζεται για την ανασυγκρότηση και ανοικοδόμηση της πόλης με βάση το νέο ρυμοτομικό σχέδιο το οποίο δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Μετά τα τραγικά γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής και την ανταλλαγή πληθυσμών, η Θεσσαλονίκη υποδέχεται χιλιάδες πρόσφυγες. Ο μέχρι τότε δήμαρχος Οσμάν Σαΐτ εγκαταλείπει την Θεσσαλονίκη και εγκαθίσταται στην Τουρκία. Στο μεταβατικό αυτό διάστημα αναλαμβάνει ως «δημαρχών» ο κτηματίας από την Χαλκιδική, δημοτικός σύμβουλος και μετέπειτα βουλευτής, Αθανάσιος Καλλιδόπουλος και αμέσως μετά για λίγο διάστημα ο Κωνσταντίνος Τάττης.

Η έλευση περισσοτέρων από 80.000 προσφύγων στην πόλη, τα προβλήματα στέγασης, διατροφής και επαγγελματικής αποκατάστασης δημιουργούν συνθήκες οι οποίες διαταράσσουν την λειτουργία της Θεσσαλονίκης. Το προσφυγικό θέμα έρχεται να αντιμετωπίσει ως νέος διορισμένος δήμαρχος ο δικηγόρος Πέτρος Συνδίκας στις 12 Δεκεμβρίου 1922. Η θητεία του συνδυάστηκε με το προσφυγικό αλλά και την εξομάλυνση της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε εκείνη την περίοδο.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

Η εκλογή του Μηνά Πατρίκιου

Η χρονιά του 1925 είναι η πρώτη μετά την απελευθέρωση που διενεργούνται εκλογές. Μέχρι τότε οι δήμαρχοι διορίζονταν από την κεντρική εξουσία σύμφωνα με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και συγκυρίες της εποχής.

Οι εκλογές ορίζονται για τις 25 Οκτωβρίου 1925 και υποψήφιοι δήμαρχοι είναι οι Αθανάσιος Καλλιδόπουλος, Σπύρος Τζαμτζής, Κώστας Ζήσης, Μηνάς Πατρίκιος, Φώτης Καμμώνας, Δημήτρης Σκούρας, Κωνσταντίνος Αγγελάκης, Γιώργος Καρβουνίδης, Γιώργος Κοσμίδης, Παναγιώτης Οικονόμου, Πέτρος Συνδίκας, Γιώργος Χατζηκυριακού και Ντουσάν Γκέτσκου.

Από τους 40.000 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους, ψηφίζουν μόλις οι 17.449 πολίτες σε 59 εκλογικά τμήματα. Πρώτος με 5.361 ψήφους αναδεικνύεται ο προσφυγικής καταγωγής από την Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης, δικηγόρος Μηνάς Πατρίκιος, ο οποίος υποστηρίχτηκε από το Εργατικό Κέντρο και την Αριστερά.
Δεύτερος με 4.726 ψήφους ήρθε ο Κων. Αγγελάκης και τρίτος ο Παναγιώτης Οικονόμου με 3.349 ψήφους.

Το εκλογικό αποτέλεσμα όμως ακυρώνεται έπειτα από καταγγελίες για παραβάσεις της εκλογικής νομοθεσίας, για πλαστά ψηφοδέλτια και επεισόδια. Έπειτα από αυτό εκδίδεται Νομοθετικό Διάταγμα για την εκλογή δημάρχου όπου απαιτείται η συγκέντρωση ποσοστού το 15% των εγγεγραμμένων εκλογέων ενώ σε αντίθετη περίπτωση διενεργούνται ξανά εκλογές εντός ενός μήνα.

Στις επαναληπτικές εκλογές, που διενεργήθηκαν στις 20 Δεκεμβρίου 1925, νικητής αναδεικνύεται και πάλι ο Μ. Πατρίκιος με 7.333 ψήφους έναντι 4.504 του Κων. Αγγελάκη.

Ο Μ. Πατρίκιος, μετέπειτα βουλευτής και υπουργός Παιδείας με την κυβέρνηση Πλαστήρα (1950-1952), παύτηκε από τα καθήκοντά του ένα χρόνο μετά λόγω αμφισβήτησης της εντιμότητάς του.

Το διάστημα μέχρι να ξαναγίνουν εκλογές αναλαμβάνουν καθήκοντα δημάρχου οι δημοτικοί σύμβουλοι Χρήστος Μελανίδης, Παναγιώτης Χατζηγεωργίου και Νικόλαος Κοντογούρης.

Η σύντομη θητεία του Νικόλαου Μάνου

Στις βουλευτικές εκλογές του 1928 αναλαμβάνει την εξουσία θριαμβευτικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες δεν είναι οι ευνοϊκότερες, επικρατεί πολιτική αστάθεια, απεργιακές κινητοποιήσεις, ανεργία, έρχεται η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 και καλπάζει ο πληθωρισμός.

Η Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα μεταξύ αυτών και η έλλειψη διοίκησης που την φέρνει αντιμέτωπη με έλλειψη χρηματοδότησης για την προώθηση μεγάλων έργων που απαιτούνται για την εξέλιξη της σε ευρωπαϊκή χώρα.

Οι εκλογές που ορίζονται για την Κυριακή 4 Αυγούστου 1929 γίνονται σε κλίμα πόλωσης και φανατισμού. Με βασιλικό διάταγμα αποσπώνται από τον κεντρικό Δήμο και ανακηρύσσονται σε αυτόνομες κοινότητες πολλοί προσφυγικοί συνοικισμοί που εντείνουν ακόμα περισσότερο το κλίμα αντιπαράθεσης μεταξύ των υποψηφίων.

Το εκλογικό αποτέλεσμα φέρνει πρώτο με 7.732 ψήφους τον ασφαλιστή Νικόλαο Μάνο, δεύτερος με 6.656 ψήφους ήρθε ο Μ. Πατρίκιος και τρίτος ο Κων. Αγγελάκης με 3.776 ψήφους. Κανείς όμως δεν συγκεντρώνει το 40% βάση του ισχύοντα νόμου και γίνονται επαναληπτικές εκλογές στις 29 Σεπτεμβρίου 1929. Νικητής και πάλι ανακηρύσσεται ο Μάνος με καταγωγή από την Κοζάνη ο οποίος συγκέντρωσε 12.423 ψήφους επί του συνόλου 28.819 ψηφοφόρων. Δεύτερος ήρθε ο υποστηριζόμενος από τον Ελ. Βενιζέλο, Θεόδωρος Αρζόγλου με 8.321 ψήφους και τρίτος ο Πατρίκιος με 6.168 ψήφους. Ως «δημαρχών» ορίστηκε ο δημοτικός σύμβουλος Απόστολος Κοσμόπουλος.

Η θητεία του δεύτερου αιρετού δημάρχου της Θεσσαλονίκης Ν. Μάνου ήταν πολύ σύντομη. Και για αυτή την δημαρχία έγιναν καταγγελίες για οικονομικές ατασθαλίες, κακοδιαχείριση και αναποτελεσματική διοίκηση που οδήγησαν σε ελέγχους, ανακρίσεις και ένορκες καταθέσεις υπό την εποπτεία του γενικού διοικητή Μακεδονίας Στυλιανού Γονατά.

Ψηφίζουν οι γυναίκες

Ξανά η Θεσσαλονίκη μπαίνει σε προεκλογικό κλίμα για τις επερχόμενες εκλογές που θα πραγματοποιηθούν 14 Δεκεμβρίου 1930. Σε αυτές τις εκλογές για πρώτη φορά ψηφίζουν οι γυναίκες που βάση διατάγματος αποκτούν το δικαίωμα του «εκλέγειν». Πρώτος ανακηρύσσεται ο 58χρονος δικηγόρος, πρώην βουλευτής και γερουσιαστής, εκδότης εφημερίδας και κυβερνητικός εκπρόσωπος σε διεθνείς αποστολές Χαρίσιος Βαμβακάς, ο οποίος υποστηρίζεται από το Κόμμα των Φιλελευθέρων.

Ο Βαμβακάς είχε να αντιμετωπίσει μαζί με όλα τα προβλήματα της πόλης και την οικονομική εξυγίανση του Δήμου. Συνάπτει δάνειο 200.000 λιρών τα οποία διατίθενται για την αποπληρωμή χρεών, κατασκευή έργων οδοποιίας και υγιεινής και για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας. Ούτε ο τρίτος κατά σειρά αιρετός δήμαρχος ολοκλήρωσε την θητεία του. Ο Βαμβακάς παύτηκε από τα καθήκοντά του και απολύθηκε οριστικά με διάταγμα στις 7 Οκτωβρίου 1933 έπειτα από κατηγορίες για οικονομικές ατασθαλίες οι οποίες οδήγησαν αυτόν και τρεις συμβούλους του σε δίκη στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης.

Μέχρι τις επόμενες εκλογές και για ένα περίπου χρόνο αναλαμβάνει δήμαρχος ο Απ. Κοσμόπουλος. Στις εκλογές που ορίζονται στις 11 Φεβρουαρίου 1934 ψηφίζουν 33.500 πολίτες και δήμαρχος Θεσσαλονίκης εκλέγεται για δεύτερη φορά ο Ν. Μάνος με 16.076 ψήφους και δεύτερος έρχεται ο Μ. Πατρίκιος με 12.689 ψήφους. Η θητεία του Ν. Μάνου διακόπτεται στις 23 Μαρτίου 1937 από την δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά ο οποίος απομάκρυνε όλους τους αιρετούς δημάρχους από τις μεγάλες πόλεις.

Οι διορισμένοι κατά την διάρκεια της δικτατορίας και της κατοχής

Από τις 15 Οκτωβρίου 1937 ως τις 22 Φεβρουαρίου 1943 διορίζεται δήμαρχος ο καθηγητής φιλόλογος και δημοτικός σύμβουλος, Κωνσταντίνος Μερκουρίου. Η Θεσσαλονίκη διοικείται πλέον από τις δυνάμεις κατοχής και η κατοχική κυβέρνηση διορίζει το Φεβρουάριο 1943 δήμαρχο τον δικηγόρο Γεώργιο Σερεμέτη ο οποίος παραμένει στην θέση του μέχρι και την απομάκρυνση των γερμανικών στρατευμάτων τον Οκτώβριο του 1944.