ΚΥΠΡΟΣ-ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1974 Πως φθάσαμε ως εκεί;
ΚΥΠΡΟΣ-ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1964 (ΜΕΡΟΣ 1ο)
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΤΣΕΣΟΝ ΚΑΙ Η ΜΑΤΑΙΩΣΗ ΤΟΥ
(περιλαμβάνει την επίμαχη επιστολή Άτσεσον της 20 Αυγ 1964 προς το πρωθυπουργό της Ελλάδας)
----------------------------------------------------------------
Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί; Ναι θα μπορούσε.
Ποιός φταίει;
Η υπόθεση ξεκινάει δέκα χρόνια πρίν.
1ο ΜΕΡΟΣ
΄΄Περιπλέομεν το θαύμα΄΄
Γεώργιος Παπανδρέου προς το υπουργικό συμβούλιο στα μέσα Αυγούστου 1964
''Δεν μπορούμε να βασιστούμε στους Έλληνες ότι θα δράσουν υπέρ των συμφερόντων τους''
Φίλιπς Τάλμποτ-ΥΦΕΞ/ΗΠΑ το 1964
----------------------------------------------------------------
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Το καλοκαίρι του 1964 λόγω των γεγονότων που προηγήθηκαν στη Κύπρο, και την εμπλοκή Ελλάδος-Τουρκίας που έφθασε στα πρόθυρα συρράξεως, απειλήθηκε η συνοχή της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Προς τούτο εκτός από τον ΟΗΕ, επενέβη ενεργά για πρώτη φορά και ο αμερικανικός παράγοντας προς επίλυση της κρίσεως.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ:
Την 16 Αυγ 1960 ανακηρύσσεται η Κύπρος ως Ανεξάρτητη Δημοκρατία και εφαρμόζεται το δοτό Σύνταγμα (ποτέ δεν τέθηκε στη κρίση των κατοίκων της Κύπρου)που είχε συνομολογηθεί μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας-Βρετανίας στις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου(11-19 Φεβ 1959).Υπόψη το Σύνταγμα της Κύπρου αποτελείται από 199 άρθρα και χαρακτηρίζεται το πιο δύσκαμπτο του κόσμου. Όριζε δε ως εγγυητές της Συνθήκης και του Συντάγματος την Ελλάδα την Τουρκία και την Βρετανία.
Την 29 Νοε 1963 ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, μετά από τη σύμφωνη γνώμη του Βρετανού Ύπατου Αρμοστή στη Κύπρο(έτσι αποκαλείτε ο Βρετανός πρεσβευτής σε κράτη της Βρετανικής Κοινοπολιτείας όπως ήταν και αυτό της Κύπρου από το 1960 μέχρι τις μέρες μας) και εν αγνοία της Ελληνικής κυβέρνησης, υποβάλλει πρόταση τροποποίησης 13 σημείων του Συντάγματος με σκοπό τη διευκόλυνση της λειτουργίας της Δημοκρατίας. Εις απάντηση της κίνησης αυτής του Μακαρίου, η Τουρκοκυπριακή ηγεσία και οι Τούρκοι διοικητικοί υπάλληλοι και στρατιωτικοί, αποχωρούν από τη Κυβέρνηση και σχηματίζουν ξεχωριστούς οχυρωμένους θύλακες στο νησί(τουρκοκυπριακή ανταρσία). Η νέα ελληνική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου που ακόμα δεν είχε αναλάβει τα ηνία της εξουσίας (ουσιαστικά τα ανέλαβε μετά την 16 Φεβ 1964) αιφνιδιάζεται. Παρότι ακόμη και ως αντιπολίτευση είχε στηλιτεύσει τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου ως ανεδαφικές εν τούτοις με την επιστολή που έστειλε ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου στο Μακάριο την 25 Φεβ 1964 κατέστησε σαφές ότι ΄΄…Κινδυνεύομεν να πληροφορούμεθα τας Υμετέρας πρωτοβουλίας ως αναγνώσται του διεθνούς τύπου…΄΄ και ΄΄….η Ελληνική Κυβέρνηση φέρει, την γενικωτέραν ευθύνην του Ελληνισμού…΄΄.
Τον Απρίλιο του 1964 οι εχθροπραξίες μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων στο Πενταδάκτυλο και η απειλή εισβολής των Τούρκων αναγκάζουν τον ΟΗΕ να ζητήσει τη βοήθεια των ΗΠΑ προκειμένου να αποφευχθεί μία σύρραξη Ελλάδας-Τουρκίας. Ο ΟΗΕ ορίζει ως ειδικό μεσολαβητή το Φινλανδό διπλωμάτη Τουομιόγια και βοηθός του ορίσθει από τις ΗΠΑ, ο πρώην ΥΠΕΞ Ντιν Άτσεσον.Από ελληνικής πλευράς οι διπλωμάτες Δημήτριος Νικολαρεϊζης και Ιωάννης Σωσσίδης. Από τούρκικης πλευράς οι Ερκίν Φεριντούν και Ερίμ Νιχάτ. Ο αγγλικός παράγοντας θα ήταν μόνο παρατηρητής.
Την 22 Απρ 1964 αποφασίζεται σε συνεννόηση Αθηνών-Λευκωσίας, η συγκρότηση Ελληνοκυπριακής Εθνοφρουράς για αντιμετώπιση της Τουρκοκυπριακής ανταρσίας και η παράλληλη διάλυση των ανεξέλεγκτων και εν πολλοίς ανεύθυνων ένοπλων ελληνοκυπριακών ομάδων που μέχρι τότε αντιμετώπιζαν την τουρκοκυπριακή ανταρσία (ομάδες Πολύκαρπου Γιωρκάτζη-Βάσου Λυσαρίδη-Νίκου Σαμψών κ.ά)
Από 24 έως 28 Ιουνίου 1964 γίνονται στην Ουάσινγκτον συναντήσεις υψηλού επιπέδου μεταξύ Ελλήνων και Αμερικανών με θέμα την ειρηνική επίλυση της ελληνοτουρκικής διένεξης στη Κύπρο. Σε αυτή συμμετέχουν από ελληνικής πλευράς ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, ο ΥΠΕΞ Σταύρος Κωστόπουλος, ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού Ανδρέας Παπανδρέου, ο διπλωμάτης Ιωάννης Σωσσίδης και ο πρέσβης στις ΗΠΑ Αλέξανδρος Μάτσας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε υψηλές διασυνδέσεις στις ΗΠΑ και μάλιστα με στελέχη του Δημοκρατικού κόμματος που είχε τότε τη πλειοψηφία στο Κογκρέσο. Επιπλέον συνοδεύονταν από τον αχώριστο φίλο του Γουέστερμπι υψηλόβαθμο στέλεχος της CIA στην Ελλάδα. Άπο πλευράς ΗΠΑ ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον, ο ΥΠΕΞ Ρασκ,οι ΥΦΕΞ Μπώλ,Τάλμποτ και Τζέρνογκαν, ο μεσολαβητης στον ΟΗΕ Ντιν Άτσεσον και ο αρχηγός του Επιτελείου στρατηγός Μαξγουελ Τέιλορ. Αρχικά οι ΗΠΑ ήθελαν να επιδιώξουν μία ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ συνάντηση Ελλήνων-Τούρκων(Ινονού-Παπανδρέου) στο Καμπ-Ντέιβιντ προς επίλυση της κρίσης. Η Ελληνική πλευρά δεν δέχθηκε απευθείας συνάντηση και τελικά έπεισε την αμερικανική πλευρά ότι η ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου ήταν η μόνη συμφέρουσα και βιώσιμη λύση. Και ότι η ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου θα επιτυγχάνετο ΜΟΝΟΝ με την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, άλλως κινδύνευε αυτή να μεταβληθεί σε ΄΄Κούβα της Μεσογείου΄΄. Επιπλέον η πίεση προς εξεύρεση λύσης έπρεπε να ασκηθεί στην Τούρκικη πλευρά. (για τα παραπάνω βλέπε Μνημόνιο-Ακρως Απόρρητο τότε- που συντάχθηκε από διπλωματικό γραφείο του τότε πρωθυπουργού, σχετικά με τις τότε ελληνοαμερικανικές συνομιλίες).Προκειμένου να μην δείξει αδιαλλαξία η ελληνική πλευρά, δέχθηκε να γίνει μία συνάντηση κορυφής Ελλάδος-Tουρκίας με υπογραφή Συμφωνίας, στη περίπτωση που οι Τούρκοι αποδεχθούν τη λύση του Κυπριακού σύμφωνα με τα παραπάνω διαλαμβανόμενα.
Παράλληλα με όλα αυτά, η Ελληνική κυβέρνηση διαβλέποντας ότι ο κίνδυνος τουρκικής απόβασης είναι επικείμενος και εκτιμώντας ότι η νεοφώτιστη Εθνοφρουρά θα είναι ανέτοιμη να αντιμετωπίσει αυτή, απεφάσισε:
1.Την μυστική ενίσχυση της Κύπρου με Ελλαδίτικες δυνάμεις(Μεραρχία ΄΄Μενέλαος΄΄) και με εμπειροπόλεμες διοικήσεις της περιόδου 1940-49(Υποστράτηγος Δ.Γεωργιάδης -Ταξίαρχος Λ.Παπακωνσταντίνου-Συνταγματάρχες Γ.Μούργελας, Ι.Μανούσος, Γ.Δούκας, Α.Γεωργακόπουλος κ.ά).
2.Την συγκρότηση στη Κύπρο του επιχειρησιακού στρατηγείου της ΑΣΔΑΚ(Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Αμύνης Κύπρου) με Διοικητή τον Κύπριο απόστρατο Στρατηγό του ελληνικού στρατού Γεώργιο Γρίβα(Διγενή) και με αποστολή τη ΣΧΕΔΙΑΣΗ της άμυνας της Κύπρου από ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ απειλή. Με διαταγή των Αθηνών και ΑΝΑΛΟΓΩΣ της πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης θα διατίθετο στην ΑΣΔΑΚ για την ΕΚΤΕΛΕΣΗ της αποστολής της οι μονάδες της Ελληνοκυπριακής Εθνοφρουράς, η Μεραρχία ΄΄Μενέλαος΄΄ και η ΕΛΔΥΚ.
3.Προς εξασφάλιση του ελληνικού χώρου από κάθε επιβουλή ήδη από την 23 Φεβ 1964(δηλαδή αμέσως μετά την ανάληψη της κυβέρνησης από την Ένωση Κέντρου) είχε διατάξει Στρατηγική Αναδιάταξη των ενόπλων δυνάμεων. Ο στρατός πλέον αναδιατάχθηκε από μέτωπο προς Βορρά(σχέδιο ΝΑΤΟ) σε μέτωπο προς Ανατολάς (Εθνικό σχέδιο) και άρχισαν να προωθούνται στρατεύματα και διοικήσεις στη Θράκη. Συγχρόνως ενισχύθηκε σοβαρά η αεροπορία και άρχιζε να κατασκευάζεται το αεροδρόμιο της Λήμνου.
Πράγματι από τον Απρίλιο μέχρι το τέλος Αυγούστου 1964 μεταφέρθηκαν στη Κύπρο κεκαλυμμένα με επιβατικά και οχηματαγωγά πλοία υπό τύπο ΄΄τουριστών, χίπις και εμπορευματοκιβωτίων΄΄ 6 τάγματα πεζικού, 3 αυτοκινούμενα τάγματα πεζικού, 2 μοίρες καταδρομών,2 ίλες αρματων Μ24-Μ47(34 άρματα),μηχανικό, διαβιβάσεις και λοιπές υπηρεσίες με όλο το υλικό και τα πυρομαχικά για 30 μέρες αγώνα.
Ήταν μία υψηλή στρατηγική αποτροπής της τουρκικής εισβολής και δημιουργίας υπέρ της ελληνικής πλευράς τετελεσμένων γεγονότων στο διαπραγματευτικό πεδίο που όπως θα δούμε ακολούθησε. Υποστηρίζεται ότι ο αμερικανικός παράγοντας ήταν ενήμερος για τη κάθοδο αυτών των δυνάμεων και ευνοϊκός σε αυτήν, υπόθεση που δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Με τη κίνηση αυτή επετεύχθη αφ΄ενός μεν η ΑΠΟΤΡΟΠΗ τούρκικης επέμβασης και η ΕΔΡΑΙΩΣΗ της ελληνικής κυριαρχίας στη Κύπρο(μακάριοι οι κρατούντες), αφ΄ετέρου δε η ντε φάκτο ΝΑΤΟποίση της Κύπρου που ενδιέφερε πρωτίστως τον αμερικανικό παράγοντα.
Σε συνέχεια των Ελληνοαμερικανοτουρκικών επαφών (που όπως ελέγχθη έλαβαν χώρα στις ΗΠΑ στο τέλος Ιουνίου), το μήνα Ιούλιο και τις δύο πρώτες εβδομάδες του Αυγούστου στη Γενεύη διεξάγονταν εντατικές διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του μεσολαβητή του ΟΗΕ Φιλανδού διπλωμάτη Τουομιόγια με βοηθό τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ Ντιν Άτσεσον που ήταν και ο πραγματικός μεσολαβητής καθόσον όπως δήλωσε ο Τουομιόγια στον πρέσβη Ιωάννη Σωσσίδη ΄΄…η διαπραγματευόμενη Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα είναι έξω από την αποστολή και τις διακηρύξεις του ΟΗΕ(δηλαδή κατάργηση ενός Ανεξάρτητου κράτους) και ο μόνος που είχε αυτή τη δυνατότητα ήταν οι ΗΠΑ…΄΄ Δεν υπήρχαν απευθείας επαφές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων διπλωματών, αλλά η μία πλευρά έδινε τις προτάσεις της στους μεσολαβητές και αυτοί με τη σειρά τους τις διαπραγματεύονταν με την άλλη πλευρά.
Και ενώ οι μεσολαβητικές προσπάθειες στη Γενεύη συνεχίζονταν συνέβησαν στις αρχές Αυγούστου 1964 τα γεγονότα της Τυλληρίας που απείλησαν να τινάξουν στον αέρα τις συνομιλίες. Εν αγνοία της Ελληνικής κυβέρνησης εξαπολύθηκε από την Εθνοφρουρά επιχείρηση εναντίον του τουρκοκυπριακού θύλακα Μανσούρας-Κοκκίνων-Λωρόβουνου με αποτέλεσμα η τούρκικη αεροπορία να βομβαρδίσει τη περιοχή της Τυλληρίας με θύματα αμάχους. Ο πρέσβης Νίκος Κρανιδιώτης(έμπιστος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου) στο βιβλίο του ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ υποστηρίζει ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν πεπεισμένος ότι η εν λόγω επιχείρηση εξαπολύθηκε από το Μακάριο προκειμένου να τορπιλιστεί η μεσολάβηση Άτσεσον. Εξάλλου ο Μακάριος στα τέλη Ιουλίου 1964 μετά την επίσκεψή του στην Αθήνα προέβη σε διφορούμενες δηλώσεις στο τύπο σχετικά με ΄΄αυτόκλητους μεσολαβητές΄΄(υπονοόντας τις ΗΠΑ).Ο Μακάριος φαίνονταν από τις δηλώσεις του ότι απομακρύνονταν από το στόχο της ΕΝΩΣΗΣ.Ο όρκος στην εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης την 22 Αυγούστου 1954 (Stanley Mayes, Cyprus and Makarios, Putnam, Λονδίνο 1960)΄είχε γίνει πλέον για τον Μακάριο κουρελόχαρτο. Είχε πλέον ενστερνισθεί το στόχο της ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ πλην όμως για τη σταθεροποίηση αυτής στηρίζονταν στο έωλο (όπως αποδείχθηκε μετα από τρείς δεκαετίες) Κίνημα των Αδεσμεύτων(ο λεγόμενος και Τρίτος Κόσμος). Και το χειρότερο προσέβλεπε στη βοήθεια του Ανατολικού μπλόκ την ώρα που μία μεσογειακή πυρηνική δύναμη του μέχρι τότε Τρίτου Κόσμου(Γαλλία) προσέβλεπε στην ένταξή της στο ΝΑΤΟ.
Η Ελληνική κυβέρνηση με τα γεγονότα της Τυλληρίας βρέθηκε μπροστά σε δύσκολα διλήμματα. Από τη μία, όπως πληροφορούσε από τη Γενεύη ο πρέσβης Σωσσίδης, οι διαπραγματεύσεις με τη μεσολάβηση του αμερικανικού παράγοντα, είχαν φθάσει σε ανέλπιστα ευνοϊκό επίπεδο για την Ελληνική πλευρά. Από την άλλη έπρεπε να σταματήσουν οι τούρκικοι βομβαρδισμοί του άμαχου πληθυσμού.
Η αντίδραση του Γεωργίου Παπανδρέου ήταν άμεση:
1.Με εντολή των Αθηνών ο μόνιμος αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ πρέσβης Δημήτριος Μπίτσιος το βράδυ της 8ης προς 9η Αυγούστου μπροστά στα έκπληκτα ώτα των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας ανακοίνωσε πως ΄΄…τα ελληνικά στρατεύματα ήταν καθοδόν προς τη Κύπρο και αν οι Τούρκοι δεν σταματούσαν τους βομβαρδισμούς μέχρι την 15:00 ώρα Νέας Υόρκης θα επενέβαιναν από αέρος και θαλάσσης...΄΄ Για πρώτη φορά μέχρι τότε στην ιστορία του ΟΗΕ μέσα στην ίδια την έδρα του, μία χώρα απειλούσε με ΚΥΡΗΞΗ πολέμου μία άλλη. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ήταν ΄΄μπλόφα΄΄. Και η μπλόφα όμως είναι μέρος του διπλωματικού παιγνίου. Οι βομβαρδισμοί όντως σταμάτησαν. Εκείνη τη μέρα ήταν η πρώτη φορά που ελληνικά πολεμικά αεροπλάνα πέταξαν πάνω από τη Λευκωσία.
2.Υπό την απειλή ότι η Ελλάδα θα αποσύρει τις δυνάμεις της από το ΝΑΤΟ σε ένδειξη διαμαρτυρίας στο ότι χρησιμοποιήθηκαν στη Τυλληρία όπλα του ΝΑΤΟ άνευ αδείας και μετά από πιέσεις του αμερικανικού παράγοντα, η Τουρκία δηλώνει ότι από 19 Αυγούστου 1964 και ώρα 12:00,η τούρκικη αεροπορία τίθεται υπό τις διαταγές του Ανωτάτου Στρατιωτικού Διοικητή του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Η Ελληνική πλευρά είχε νικήσει και το κυριότερο αποφεύχθη το ναυάγιο των συνομιλιών στη Γενεύη που συνεχίσθηκαν πλέον με πιο εντατικό ρυθμό καθόσον επείγονταν ο αμερικανικός παράγοντας να κλείσει όσο πιο σύντομα την Ελληνοτουρκική διένεξη.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν από 10 μέχρι τέλος Αυγούστου 1964 ήταν πυκνά και αποτέλεσαν τη πρώτη πράξη του δράματος του Κυπριακού Ελληνισμού που κορυφώθηκε δέκα χρόνια μετά με τους άφρονες χειρισμούς του καθεστώτος Ιωαννίδη. Ομοίως ήταν το πρελούδιο της διασπάσεως της Ένωσης Κέντρου που θα ολοκληρωθεί ένα χρόνο μετά. Σε μία από τις πολλές οβιδιακές μεταμορφώσεις του ο υπουργός της Κυβέρνησης Ανδρέας Παπανδρέου παρά το ότι στις συνομιλίες στις ΗΠΑ είχε ταχθεί υπέρ της διαμεσολάβησης Άτσεσον και της Ένωσης(βλέπε Μνημόνιο-Ακρως Απόρρητο τότε- που συντάχθηκε από διπλωματικό γραφείο του πρωθυπουργού σχετικά με τις τότε ελληνοαμερικανικές συνομιλίες), από τον Αύγουστο του 1964 θα πάρει το μέρος του Μακαρίου. Θα τον ακολουθήσει ο υφυπουργός Λούκης Ακρίτας. Ήταν η γοητεία που ασκούσε ο Μακάριος και το έωλο Κίνημα των Αδεσμεύτων; Ήταν κάποια προσωπική πολιτική φιλοδοξία; Ποιος πολιτικός σχηματισμός εδραιώθηκε στα συντρίμμια της Ένωσης Κέντρου; Ο Αριστόδημος Μπουλούκος ( τότε Λοχαγός κατηγορούμενος στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ), δήλωσε μετά από χρόνια ότι κανείς δεν γνώριζε ούτε το διανοούνταν οι συμμετέχοντες σε μία οργάνωση που είχε θέσει ως στόχο την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα να έχει πολιτικό αρχηγό έναν που αποδείχθηκε πολέμιος της Ένωσης. Μήπως είναι οι μόνοι που εξαπατήθηκαν;
Την 11 Αυγούστου και με αφορμή, τις ενέργειες της Εθνοφρουράς στο τουρκοκυπριακό θύλακα Μανσούρας-Κοκκίνων-Λωρόβουνου, υποβάλλει τη παραίτηση του ο Διοικητής της Ελληνοκυπριακής Εθνοφρουράς στρατηγός Καραγιάννης με το αιτιολογικό ότι ΄΄…δεν δύναται να υπακούει στον υπουργό άμυνας της Κύπρου ως να ήταν υπάλληλος της Κυπριακής κυβέρνησης…΄΄
Την ίδια μέρα σε ελληνοκυπριακή σύσκεψη στο Καστρί ο Γεώργιος Παπανδρέου στηλιτεύει τη στάση της Λευκωσίας παρουσία του κύπριου ΥΠΕΞ Κυπριανού και πρέσβη Ν.Κρανιδιώτη. Τα πρακτικά των συζητήσεων τηρήθηκαν από τον Ταξίαρχο Α.Μπάλα και είναι συγκλονιστικά δείχνοντας το χάσμα απόψεων μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας.
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:΄΄....θα επιδιώξωμεν μίαν συμπεφωνημένην λύσην και εις περίπτωσην αποτυχίας θα καταφύγωμεν στον ΟΗΕ, ούτινος την απόφασιν θα υλοποιήσωμεν ενδεχομένως εάν χρειασθεί και δια στρατιωτικής ενεργείας(το πλεονέκτημα της ελληνικής μεραρχίας εδραιωμένης πλέον στη Κύπρο)….. Και ενώ εμείναμεν απωλύτως σύμφωνοι εις την γραμμήν αυτήν εδημιουργήθη εν αγνοία μας το ζήτημα της Μανσούρας…..μας κατέλαβε η αγωνία του ολοκαυτώματος του πληθυσμού και του ότι θα καθίστατο ο κομμουνισμός ο πρώτος πατριώτης και η Μόσχα ο μόνος προστάτης…… άλλα συνεφωνήσαμεν και άλλα πράττετε…΄΄.
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ:΄΄…θέλω να ρωτήσω εάν συμφέρει και εάν χρειαζόμεθα βοήθειαν από αλλού και συγκεκριμένως από χώρα του ανατολικού μπλοκ…΄΄.
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: ΄Όχι. Μία τοιαύτη ενέργεια αλλάσει πλήρως τη φυσιογνωμία του αγώνα΄΄.
Την 12 Αυγούστου 1964 ενώπιον της Κυπριακής Βουλής ο πρόεδρος αυτής Γλαύκος Κληρίδης ανακοίνωσε ότι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αποφάσισε: Να απορρίψει το οιονδήποτε σχέδιο Άτσεσον(που ακόμα δεν του είχε τεθεί υπόψη) και να δεχθεί Σοβιετική βοήθεια. Το χάσμα μεγάλωνε.
Την 19 Αυγούστου και με το δεδομένο ότι την επόμενη είχε ειδοποιηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση ότι θα της υποβληθούν οι τελικές προτάσεις Άτσεσον σχετικά με τη λύση του Κυπριακού και ως εκ τούτου και της ελληνοτουρκικής διένεξης, συνεκλήθη στα Ανάκτορα το τότε Συμβούλιο του Στέμματος. Σε αυτή συμμετείχαν ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο πρωθυπουργός, οι υπουργοί Εξωτερικών και Εθνικής Άμυνας και ο αρχηγός της ΕΡΕ(αξιωματική αντιπολίτευση) Παναγιώτης Κανελόπουλος. Με το δεδομένο ότι ο διαπραγματευτής στη Γενεύη πρέσβης Σωσσίδης είχε ειδοποιήσει ότι οι προτάσεις Άτσεσον θα ήτο στη βάση της άμεσης Ένωσης και της αναγνώρισης τουρκικής μειονότητας με δικαιώματα ανάλογα με αυτά των Μουσουλμάνων της Θράκης, ο Γ.Παπανδρέου ενημέρωσε τη σύσκεψη και πρότεινε ότι η γραμμή της Ελλάδας πρέπει να είναι να κληθεί να δεχθεί ο Μακάριος την ΑΜΕΣΗ ΕΝΩΣΗ, άλλως να αναλάβει τις ευθύνες του.
Όλοι συμφώνησαν με τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Και έφτασε η 20 Αυγούστου 1964 που εξεταζόμενη σήμερα, υπό το πρίσμα αυτών που ακολούθησαν, αποτελεί το ζενίθ της ισχύος της εξωτερικής και στρατιωτικής πολιτικής της μεταπολεμικής Ελλάδας. Από εκεί και μετά θα έπαιρνε τη κατιούσα που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Τις προτάσεις Άτσεσον τις προσκόμισε ο Αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα Λαμπόϊς και περιείχε και μήνυμα του Αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον. Προκειμένου να δώσει επισημότητα στη προσκόμιση της επιστολής ο πρωθυπουργός είχε μαζί του τον υπουργό Εξωτερικών Πέτρο Κωστόπουλο και τον διαπραγματευτή στη Γενεύη πρέσβη Ιωάννη Σωσσίδη. Από αμερικανικής πλευράς ήτο επιπλέον δύο ανώτεροι υπάλληλοι της αμερικανικής πρεσβείας. Έδωσε εντολή δε στον ίδιο το Σωσσίδη να μεταφράσει στα Ελληνικά μεγαλόφωνα παρουσία όλων. Η επιστολή μέχρι την 23 Ιανουαρίου 2002 ήτο ΑΠΟΡΡΗΤΗ, αλλά αναγκάσθηκε να την δημοσιοποιήσει ο ίδιος ο Σωσσίδης στην εφημερίδα ΄΄ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ΄΄την 23 Ιανουαρίου 2002(οπότε έπαυσε να είναι απόρρητος), προκειμένου να αντικρούσει διάφορους δημοσιογραφίσκους, αρθογράφους της παρακμής και διαμορφωτές γνώμης της κακιάς ώρας(ζουν ακόμα ανάμεσά μας).Μίλαγαν για παραχωρήσεις Ρόδου-Καστελορίζου-Διχοτομήσεις και άλλα ευτράπελα. Τότε ήταν που προετοιμάζονταν η ελληνική και κυπριακή γνώμη για το Σχέδιο Ανάν και έπρεπε να φανεί ότι όλα πριν έγιναν λάθος και αυτοί θα τα κάνουν καλά. Η επιστολή έχει επί λέξει όπως παρακάτω:
Γενεύη, τη 20ή Αυγούστου 1964
ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ
Αγαπητέ Κύριε Πρωθυπουργέ,
Επιτρέψατε μοι να αρχίσω την επιστολήν μου αυτήν εκφράζων την βαθυτάτην ικανοποίηση διά την βοήθειαν την οποίαν έχετε παράσχει εις το έργον μας, εδώ εις την Γενεύην, με την αδιάλειπτον προσοχήν και σκέψιν σας, και με το να επιτρέψητε εις τον κ. I. Σωσσίδην να συμμετάσχη εις τας προσπάθειας μας.
Σήμερον, ο Πρόεδρος με επληροφόρησε περί του επείγοντος χαρακτήρος τον οποίον πιστεύει ότι προσέδωσε εις το έργον μας η επικείμενη σοβιετική ανάμιξις εις το κυπριακόν πρόβλημα κατόπιν δε τούτου μου εζήτησε όπως σας γνωρίσω την κοινήν μας άποψιν, κατά την οποίαν ολίγος χρόνος απομένει, εντός του οποίου θα ηδύνατο να επιτευχθή μία συμφωνία, και να σας καταστήσω κοινωνόν των απόψεων μου, τας οποίας ούτος έχει υιοθετήσει, περί της γενικής φύσεως της συμφωνίας, η οποία τυγχάνει, κατ' εμέ, εφικτή και δικαία. Γνωρίζω από τας συνομιλίας μας μετά του κ. Σωσσίδη ότι έχετε εντυπωσιασθή, ως και ημείς, ενταύθα, εκ του κινδύνου, τον οποίον ενέτειναν αι ρωσικαί κινήσεις, να περιέλθη η Κύπρος υπό την κομμουνιστικήν επιρροήν και εκ των εκτεταμένων συνεπειών, τας οποίας θα συνεπήγετο το γεγονός αυτό επί της πολιτικής και στρατηγικής καταστάσεως εις την Ανατολικήν Μεσόγειον. Είμαι βέβαιος ότι συμφωνούμεν εις το ότι ο κίνδυνος δημιουργεί διά την Τουρκίαν και διά την Ελλάδα εν κοινόν ενδιαφέρον, υπερακόντιζον κατά πολύ τας ακριβείς γραμμάς επί ενός χάρτου, όστις θα έδει να χαραχθή διά την επίτευξιν συμφωνίας. Τα προβλήματα τα οποία εγείρονται, δι' εκάστην πλευράν, είναι πολιτικά, και από της σκοπιάς ταύτης τα αντιμετωπίζω.
Είμαι έτοιμος να ασκήσω την μεγίστην δυνατήν πίεσιν και πειθώ διά να επιτύχω όπως παραιτηθούν οι Τούρκοι πάσης απαιτήσεως δι' εδαφικήν περιοχήν υπό την κυριαρχίαν των εις την Κύπρον, διά να ελαττώσουν την έκτασιν των απαιτήσεων των διά μίαν στρατιωτικήν Βάσιν εις την Χερσόνησον της Καρπασίας, ως και διά τον καθορισμόν των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, επί τη Βάσει των γραμμών τας οποίας συνεζητήσαμεν μετά του κυρίου Σωσσίδη και τας οποίας δύναμαι να διατυπώσω εις Σχέδιον, ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟ ΑΥΡΙΟΝ.
Ειδικώτερον θα προτρέψω τους Τούρκους να περιορίσουν το σχέδιόν των εις την εκμίσθωσιν διά 50 έτη του τμήματος εκείνου της Χερσονήσου της Καρπασίας το οποίον ορίζεται από το νοτιοανατολικώτερον άκρον του μέχρι μιας γραμμής χαρασσομένης προς Βορράν και προς Νότον, ακριβώς δυτικώς του ΚΟΜΙ ΚΕΒΙS(εννοεί την Κώμη Κεπίρ-βλέπε χαρτη). Είμαι πεπεισμένος, κατόπιν της μελέτης της καταστάσεως εις την οποίαν προέβην, συνεπικουρούμενος υπό Στρατιωτικών συμβούλων, ότι η ύπαρξις μιας τοιαύτης βάσεως δικαιολογείται απολύτως, από στρατιωτικής σκοπιάς, διά την άμυναν των προσβάσεων προς την τουρκικήν ενδοχώραν και διά την άμυναν αυτής ταύτης της βάσεως εξ αιφνιδιαστικής επιθέσεως.
Είναι ενδεχόμενον ότι η προτεινόμενη χάραξις της δυτικής γραμμής της περιοχής ταύτης θα εδημιούργη πολιτικόν πρόβλημα εις υμάς την στιγμήν ταύτην. Το πρόβλημα τούτο θα ήτο δυνατόν να αποφευχθή εάν η γραμμή παρέμενεν αχάρακτος, με την προοπτικήν να καθορισθή, κατόπιν μελέτης, από στρατιωτικής σκοπιάς, υπό του Ανωτάτου Διοικητού των Συμμαχικών Δυνάμεων διά την Ευρώπην και υπό τον όρον ότι η Ελληνική Κυβέρνησης θα παρείχε την διαβεβαίωση της ότι εις περίπτωσιν χαράξεως της γραμμής ως ανωτέρω αύτη θα εγένετο δεκτή, θα ήρκει να γνωστοποιηθή εις εμέ η πρόθεσις της ελληνικής Κυβερνήσεως όπως δεχθή μίαν τοιαύτην ρύθμισιν, ώστε να μην απαιτηθή, επί του παρόντος, η άμεσος ανάληψις υποχρεώσεως έναντι της τουρκικής Κυβερνήσεως. Η διαβεβαίωσης αύτη θα μου επέτρεπε να πράξω παν το δυνατόν, και πιστεύω ότι θα επετύγχανον, να επιτύχω συμφωνίαν μετά της τουρκικής Κυβερνήσεως, όπως μη παρέμβη διά να αποτρέψη ή διά να απαίτηση διακυβερνητικήν συμφωνίαν προ της πραγματοποιήσεως της Ενώσεως της Κύπρου μετά της Ελλάδος.
Ελλείψει των ανωτέρω, οι Τούρκοι θα επίστευον, βεβαίως, ότι τα συμβατικά των δικαιώματα εκμηδενίζονται, σχεδόν μετά περιφρονήσεως, και ότι οι ίδιοι δεν αντιμετωπίζουν ει μη το ενδεχόμενον είτε της Ενώσεως άνευ όρων είτε της άνευ όρων ανεξαρτησίας μιας Κύπρου υπό κομμουνιστικήν κυριαρχίαν.
Όσα εισηγούμαι θα εμφανίσουν σοβαρωτάτας δυσχέρειας διά τους ηγέτας τόσον της Ελλάδος όσον και της Τουρκίας, ως και διά τους λαούς των οποίων ούτοι ηγούνται. Είμαι όμως πεπεισμένος ότι εν όψει του επικείμενου κοινού κινδύνου έκαστον Έθνος θα ευρεθή ηνωμένον διά να υποστήριξη λύσεις αι οποίαι αποβλέπουν, πέραν στιγμιαίων αντιθέσεων, εις την θεμελιώδη ασφάλειαν και την ευημερίαν των μεγάλων Κρατών της Ελλάδος και της Τουρκίας, και εις την υποστήριξη των, εις το εξωτερικόν, εκ μέρους της μεγάλης Συμμαχίας των Ελευθέρων κρατών, από πάσης αναμίξεως κατά την πραγματοποίηση των.
Επιτρέψατε μοι, αγαπητέ Κύριε Πρωθυπουργέ, να ζητήσω την ταχείαν επάνοδον του κ. Σωσσίδη εις Γενεύην, διά να μας βοηθήση εις την επίτευξιν της λύσεως ταύτης.
Ειλικρινώς υμέτερος
DEAN ACHESON
ΥΦ.ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΠΑ
Ο πρωθυπουργός (όπως μαρτυρεί ο παρών τότε Σωσσίδης) σηκώθηκε και ασπάστηκε τον αμερικανό πρέσβη εμφανώς ευχαριστημένος. Έδωσε εντολή στο Σωσσίδη να πάει στη Γενεύη και να αποδεχθεί άμεσα το Σχέδιο που ετοιμάζονταν και να προσπαθήσει επιπλέον σε αυτό να συμπεριλάβει:
1.Την ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ στη Κωνσταντινούπολη των απελαθέντων Ελλήνων των γεγονότων του 1955.
2.Την αποκατάσταση του αυτοδιοίκητου της Ίμβρου-Τενέδου σύμφωνα με τα προβλεπόμενα της Συνθήκης της Λωζάνης.
3. Με πρωτοβουλία του Σωσσίδη επιπλέον ζητήθηκε όπως η οδός συνδέουσα το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα που θα διέρχονταν από τη τουρκική βάση να παραμείνει υπό ελληνική κυριαρχία.
Ομοίως ο πρωθυπουργός, έδωσε εντολή στον ΥΠΕΘΑ Γαρουφαλιά να πάει στη Κύπρο και να πείσει το Μακάριο να αποδεχθεί και κηρύξει την ΕΝΩΣΗ . Μάταια προσπάθεια. Η ρήξη Αθηνών- Λευκωσίας ήταν βαθειά και αγεφύρωτη. Σε μεταγενέστερη επίσκεψη του Μακαρίου στον πρωθυπουργό του υπεδείχθη η επιστολή Άτσεσον με τις προτάσεις και τότε προσποιήθηκε δήθεν έκπληξη και άγνοια του γεγονότος.
Την 24 Αυγούστου 1964 11.04 Α.Μ ο Αμερικανός πρέσβης Λαμπόις με το υπ'αριθμ19918 τηλεγράφημα (έχει αποχαρακτηρισθεί πλέον και ειναι στη διάθεση των ιστορικών)τηλεγραφεί στο Στειτ Ντιπάρτμεντ με κοινοποίηση στις πρεσβείες Αγκυρας-Λονδίνου και στη Γενεύη(Ντιν Ατσεσον),ότι για το καλό της Συμμαχίας η Ενωση θα πρέπει να προχωρήσει υπό τη προστασία του ΝΑΤΟ,το ταχύτερο δυνατό και να παρακαμφθεί οποιαδήποτε τουρκική απαίτηση.
Την 25 Αυγούστου 1964 02:43 Ρ.Μ το Φορειν Οφις με το υπαριθμ10368 τηλεγράφημα του(έχει αποχαρακτηρισθεί και αυτό) αναφέρει στο ΣτειτΝτιπαρτμεντ ὀτι οι Τούρκοι με την αδιαλαξία τους τα έχασαν όλα και τελικά μετά την Ένωση δεν θα πάρουν τίποτα
Από τη πλευρά τους οι Τούρκοι βλέποντας το διχασμό που είχε φθάσει σε σημείο εμφυλίου πολέμου στο νησί μεγάλωναν τις απαιτήσεις τους. Κάθε μέρα που περνούσε ήταν εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων και υπέρ των τουρκικών. Ο αμερικανικός παράγοντας με ψυχρούς υπολογισμούς άρχιζε πλέον να προσβλέπει σε ανθρώπους που θα μπορούσε να συνεννοηθεί. Και αυτός ήταν οι Τούρκοι Τα συμφέροντα του κοίταζε και ουδείς πρέπει να του προσάψει κατηγορία. Η Γεωπολιτική είναι κυνική τέχνη. Αλλοπρόσαλλα και λυπηρά γεγονότα στην Ελλάδα και τη Κύπρο συνέβαιναν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ευρισκόμενος στη Κύπρο και κτίζοντας το πολιτικό του μέλλον δήλωνε στην εφημερίδα ''Le Monde'' στις 5 Οκτ 1964:΄΄Ορισμένες Δυτικές Δυνάμεις επεχείρησαν να μας φέρουν σε διάσταση με το Πρόεδρο Μακάριο και μας ζήτησαν να καταγγείλουμε την πολιτική του…Μία συμφωνία που θα προέβλεπε Ένωση με παράλληλη εγκατάσταση τουρκικής Βάσης στην Κύπρο,κάτω από την αιγίδα του ΝΑΤΟ,θα πρέπει να αποκλεισθεί…΄΄. Αυτές οι δηλώσεις από μέλος της κυβέρνησης. Η διαβόητη ''ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ'' είχε ξεκινήσει και πάντως δεν έφταιγε ούτε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ούτε το Παλάτι. Συνθήματα εξω από τα στρατόπεδα της Μεραρχίας ΜΕΝΕΛΑΟΣ ρίχνονταν ΄΄ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΟΙ ΦΑΝΤΑΡΟΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΚΥΠΡΟ’’. Και επιτέλους αυτό έγινε το Νοεμβριο του 1967 όταν επιπόλαια ενεργών το καθεστώς Παπαδόπουλου απέσυρε το προσωπικό και τα άρματα από τη Κύπρο, αφήνοντας σε αποθήκες τον υπόλοιπο οπλισμό το υλικό και τα πυρομαχικά μήπως χρειασθεί κάποια φορά να ενεργοποιηθούν. Βέβαια η Γεωπολιτική όπως και η φύση απεχθάνονται τα κενά. ''Οι φαντάροι του Παπανδρέου'' έφυγαν, αλλά εκμεταλλευόμενοι τις ανόητες και άφρονες ενέργειες του καθεστώτος Ιωαννίδη, ήρθαν ΄΄οι φαντάροι του Ετσεβίτ΄΄.
ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΕΤΑ ΜΙΣΟ ΑΙΩΝΑ.
1.Η Δύση(ΝΑΤΟ) και ο αμερικανικός παράγοντας παραμένουν ακόμα κυρίαρχοι στην Μεσόγειο και Μέση Ανατολή.
2.Ο Τρίτος Κόσμος(Αδέσμευτοι) εξαϋλώθηκε εδώ και τρείς δεκαετίες και σε κάποιες χώρες μέσα από ποταμούς αίματος(Γιουγκοσλαβία).
3.Το Ανατολικό μπλόκ εξαϋλώθηκε εδώ και τρείς δεκαετίες και ο διαδοχός του(Ρωσία και σύμμαχοι) συνεχίζουν να βλέπουν τη Κύπρο ως μία ενδοΝΑΤΟική διένεξη που το μόνο που τους ενδιέφερε από τότε μέχρι σήμερα είναι να υπάρχει συνεχώς και εσαεί δημιουργώντας προβλήματα στη Δυτική Συμμαχία.
4 Η Ελλάδα αντί να διαπραγματεύεται με τη Τουρκία τη συνέχιση της εκμίσθωσης της βάσης της Καρπασίας και να έχει ήδη καθορίσει ΑΟΖ με το Ισραήλ-Λιβανο- Συρία, προσπαθεί να διαπραγματευθεί με τη Λιβύη υπό την απειλή της σιδηράς αρπάγης της Τουρκίας
5.Οι απελαθέντες Κωνσταντινουπολίτες του 55 και του 64 παγιώθηκαν στην Ελλάδα και παρηγορούνται με επισκέψεις για μπακλαβά στου παλιού τους φίλου του Σελίμ(Πολίτικη κουζίνα κλπ). Αν το επιτρέψει βέβαια ο εκάστοτε τούρκος ηγέτης.
6.Η Κύπρος διαιρεμένη ντε-φάκτο από το 1974 χάρις στους άφρονες, ανόητους και εγκληματικούς χειρισμούς του καθεστώτος Ιωαννίδη, περιμένει το έλεος του διεθνή παράγοντα για ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ;ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ; ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ; ΕΝΩΣΗ; άγνωστο.
7.Οι πολέμιοι της Ένωσης σε Ελλάδα και Κύπρο νίκησαν. Και ξεπλύθηκαν συλλήβδην πάνω στους χειρισμούς του καθεστώτος Ιωαννίδη και έκτισαν πολιτικές καριέρες. Σε άλλου τα χέρια έσκασε η χειροβομβίδα. Δεν είχε πλέον σημασία ποιος απασφάλισε τη περόνη.Σε μία κρίση μεταμέλειας το 1993 εξαγγέλθηκε το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου που η υλοποίηση του προσκρούει σε μεγάλες γεωπολιτικές και τεχνικές δυσκολίες(βλέπε κατάληξη πυραύλων S-300,τύχη αεροπορικής βάσης ΄΄Ανδρέας Παπανδρέου΄΄ κλπ).Ομοίως πάλι σε μία κρίση μεταμέλειας κατεβλήθη προσπάθεια και επετεύχθη η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.Η ΕΕ που βέβαια είναι ένας οικονομικός γίγαντας,αλλά παραμένει ένας πολιτικός νάνος στη σκιά του αμερικανικού και ΝΑΤΟικού παράγοντα.
8.Όσο αφορά το πρωτεργάτη της προσπάθειας της de jure Ένωσης, Γεώργιο Παπανδρέου, αυτοί που υπονόμευσαν την Ένωση τον αντιμετωπίζουν πλέον ως ΄΄τοτεμ΄΄(άλλοι ως Γέρο της Δημοκρατίας, άλλοι ως παπατζή και άλλα ευτράπελα).
Ο ακαδημαϊκός και φιλόσοφος της αριστεράς Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος στα τέλη της ζωής του είχε δηλώσει σχετικά με τον Μακάριο:΄΄Μεγάλος και χαρισματικός ηγέτης ο Μακάριος, αλλά υπήρξε φιλόδοξος σε βαθμό που έβλαψε την ίδια του την πατρίδα. Για την τραγωδία της Κύπρου μεγάλες είναι και οι δικές του ευθύνες και ας μη τα ρίχνουμε όλα στην Ελλάδα΄΄
Ποίος πταίει;
------------------------------------------------------------------
ΠΗΓΕΣ:
Άριστόδημου Μπουλούκου, Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ: η αλήθεια που καίει, Αθήνα: 1989, Eκδόσεις «Ο Τύπος»
Σπυρίδωνος Δελλή Η αυτοθυσία της ΕΛΔΥΚ(μία μαρτυρία):Αθηνα 2020,Εκδόσεις Παπαζήση(5η έκδοση).
Πόρισμα της Βουλής των Ελλήνων για τα γεγονότα στη Κύπρο-Βουλή των Ελλήνων Οκτ 1988
Νίκου Κρανιδιώτη ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ Ιαν 1985,Εκδόσεις Εστία.
Ημερήσιος και Διεθνής τύπος της εποχής και μεταγενέστερα
Σχόλια