Οι φίλοι, οι εχθροί και οι... frenemies της Τουρκίας

 

Πώς διαμορφώνεται τώρα η ισορροπία των σχέσεων της Τουρκίας με τις χώρες σε Μεσόγειο, Βαλκάνια, Εγγύς και Μέση Ανατολή. Τα «σύνορα της καρδιάς» του Ερντογάν, οι στρατιωτικές επεμβάσεις και πώς αξιοποιήθηκε η «ήπια ισχύς».

Πολλά μπορεί να προσάψει κανείς στην Τουρκία, σίγουρα όμως δεν μπορεί να πει πως δεν ενεργεί μεθοδικά για την υλοποίηση της εξωτερικής της πολιτικής και την εδραίωση της παρουσίας της ως «ισχυρού παίκτη» στην παγκόσμια σκακιέρα –με σημαντική βοήθεια είναι αλήθεια και από την γεωγραφική της θέση.

Οι επιθετικές κινήσεις του Ερντογάν και της κυβέρνησής του έχουν εξοργίσει διάφορες χώρες και έχουν οδηγήσει σε συρρίκνωση της λίστας των «φίλων». Την ίδια στιγμή όμως, στο πλαίσιο της νέο-Οθωμανικής πολιτικής ιδεολογίας της και της προσπάθειας να έχει μεγαλύτερη εμπλοκή σε περιοχές που ανήκαν κάποτε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Άγκυρα κάνει κινήσεις για να ισχυροποιήσει υπάρχουσες φιλίες ή δημιουργεί νέες, είτε μέσω αμυντικής συνεργασίας και στήριξης ή μέσω επενδύσεων σε διάφορους τομείς, όπως οι υποδομές, η υγεία, η παιδεία, ο πολιτισμός.

Έτσι, από τη μια πλευρά -αυτήν που φτάνει συνήθως και στα πρωτοσέλιδα- η κυβέρνηση Ερντογάν επιδεικνύει τη δύναμή της προχωρώντας σε στρατιωτικές επεμβάσεις σε ξένες χώρες κυρίως στα σύνορά της (όπως στη Συρία και στο Ιράκ), αλλά και σε πιο μακρινές (όπως στη Λιβύη), ή παρέχοντας στρατιωτική στήριξη (όπως στο Αζερμπαϊτζάν) και -τελευταία- κλείνοντας αμυντικές συμφωνίες για τα όπλα που κατασκευάζει (όπως drones στη Σερβία), και από την άλλη, μέσω της δημόσιας και πολιτιστικής διπλωματίας κυρίως, επιχειρεί να αυξήσει την επιρροή της σε άλλες χώρες, ιδίως αυτές των Βαλκανίων (όπως για παράδειγμα χτίζοντας τζαμιά, νοσοκομεία και πολιτιστικά κέντρα στην Αλβανία, στη Βόρεια Μακεδονία και αλλού, ή αναδεικνύοντας και προσπαθώντας να κάνει ελκυστικότερο τον  τουρκικό πολιτισμό με μέσα όπως οι τηλεοπτικές παραγωγές-σαπουνόπερες). 

Για την υλοποίηση της δημόσιας και πολιτιστικής διπλωματίας, βασικά «εργαλεία» της είναι το Yunus Emre Institute (μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε από το τουρκικό κράτος και σκοπό έχει τη διάδοση της τουρκικής γλώσσας και του τουρκικού πολιτισμού παγκοσμίως) και η TİKA, η Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού, του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας.

Χαρακτηριστικό είναι πως στην ιστοσελίδα της η TİKA γράφει πως η Τουρκία και οι χώρες στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο (αναφέρει συγκεκριμένα το Καζακστάν, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Αζερμπαϊτζάν και την Κιργιζία) «θεωρούν πως είναι ένα έθνος που περιλαμβάνει διάφορες χώρες», μιλάει για έργα στα «προγονικά εδάφη», ενώ σε άλλο σημείο επισημαίνει πως έχει υλοποιήσει «πολλά έργα και δραστηριότητες στους τομείς της παιδείας, της υγείας, της αποκατάστασης, της αγροτικής ανάπτυξης, της χρηματοοικονομικής, του τουρισμού και της βιομηχανίας». Αποκαλυπτικός είναι ο χάρτης των γραφείων της TİKA παγκοσμίως: εκτός από τις πρώην Γιουγκοσλαβικές χώρες, γραφεία της μπορεί επίσης να βρει κανείς σε περισσότερες από 20 εκ των 54 χωρών της Αφρικάνικής ηπείρου, και φτάνει μέχρι τη Μιανμάρ, τις Φιλιππίνες, ακόμα και την Κολομβία.

Θα πρέπει να αναφερθεί, πάντως, πως η «ήπια ισχύς» της Τουρκίας αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως τις αρχές της τρέχουσας, ακολουθώντας (ή συντρέχοντας) την ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας γενικότερα. Έτσι, θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε πώς θα επηρεαστεί η χρήση «ήπιας ισχύος» για την προώθηση των τουρκικών συμφερόντων από τους εξής παράγοντες:

• Από την οικονομική και συναλλαγματική κρίση που μαστίζει τη χώρα, που έχουν επιδεινωθεί τόσο από την πανδημία όσο και από τις οικονομικές εξελίξεις παγκοσμίως. 
• Από τη ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας της Τουρκίας (κυρίως την αμυντική, αλλά επίσης την αυτοκινητοβιομηχανία) και την ανακάλυψη/εκμετάλλευση ενεργειακών κοιτασμάτων (έστω και μόνο στη Μαύρη Θάλασσα, όπου οι ανακαλύψεις της δεν εγείρουν αντιδράσεις). 
• Από τα αντανακλαστικά που ενεργοποιεί στους λαούς διαφόρων χωρών (μουσουλμανικών και μη) η επιθετική πολιτική του Ερντογάν, οδηγώντας σε μποϋκοτάζ διαφόρων προϊόντων (όπως για παράδειγμα των τουρκικών τηλεοπτικών σειρών στη Σαουδική Αραβία και σε άλλες αραβικές χώρες).

Καθώς οι σχέσεις της Ελλάδας με την γειτονική μας χώρα περνούν μια ακόμα δύσκολη -αν όχι επικίνδυνη- φάση, στο άρθρο αυτό επιχειρούμε με βάση τον χάρτη της περιοχής του άμεσου ενδιαφέροντός μας, δηλαδή κυρίως στη Μεσόγειο, τα Βαλκάνια, την Εγγύς και Μέση Ανατολή, την Αφρική και στην Ευρώπη, να καταγράψουμε την ισορροπία των σχέσεων της Τουρκίας, όπως διαμορφώνονται το τρέχον διάστημα. Με τη σημείωση, βεβαίως, πως όπως μας διδάσκει η ιστορία οι «φιλίες» δεν είναι απαραίτητο να μένουν πάντα έτσι, ούτε και οι «έχθρες», καθώς όλα αυτά προσαρμόζονται αναλόγως συμφερόντων

Οι «εχθροί»

• Εγγύς και Μέση Ανατολή/Αφρική (πρώην Οθωμανικά εδάφη)

Συρία –καθεστώς Άσαντ: Η Συρία ήταν κάποτε ισχυρός φίλος της Τουρκίας, ωστόσο αυτό άλλαξε από τη στιγμή που η Άγκυρα ενεπλάκη στην προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ, με πρόσχημα τα συμφέροντα του λαού της Συρίας και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την στήριξη που παρείχε η Άγκυρα σε αντάρτες που πρόσκεινται ακόμα και στο Ισλαμικό Κράτος και έφτασε στο απροχώρητο με την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία το 2016.

Ισραήλ: Σχέση με πολλές διακυμάνσεις.  Η Τουρκία ήταν η πρώτη κατά πλειοψηφία μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το Κράτος του Ισραήλ, ενώ το Ισραήλ είναι μεταξύ των 10 κορυφαίων εξαγωγικών αγορών της Τουρκίας. Βαθύτατο ρήγμα στις σχέσεις των δυο χωρών δημιουργήθηκε μετά το περιστατικό του Mavi Marmara το 2010, όταν ισραηλινοί κομάντο σκότωσαν δέκα Τούρκους ακτιβιστές. Αυτή τη στιγμή οι σχέσεις των δυο χωρών βρίσκονται ίσως στο χειρότερο σημείο τους και επιδεινώνονται τόσο λόγω των συμφωνιών που συνάπτει το Ισραήλ με Κύπρο και Ελλάδα για τους υδρογονάνθρακες, όσο και λόγω της Συμφωνίας του Αβραάμ με τα ΗΑΕ. Η Τουρκία εμφανίζεται επίσης ως «προστάτης» των Παλαιστινίων και τελευταία υποδέχθηκε ηγετικά στελέχη της Χαμάς, την οποία το Ισραήλ θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση.

Σ. Αραβία: Άλλη μια σχέση με πολλές διακυμάνσεις. Στην παρούσα φάση οι σχέσεις των δυο χωρών είναι κακές –όχι μόνον λόγω των διαφορών στους στόχους εξωτερικής πολιτικής στη Συρία και στη Λιβύη, αλλά και λόγω της δολοφονίας του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Το Ριάντ κάνει μποϋκοτάζ στα τουρκικά προϊόντα, απαγόρευσε την προβολή τουρκικών τηλεοπτικών σειρών στη χώρα,  πιέζει τοπικές επιχειρήσεις να μην συναλλάσσονται με την Τουρκία, ενώ φέρεται να έχει ακυρώσει μέχρι και συμβόλαια με υψηλόβαθμους Τούρκους που εργάζονται στη χώρα. Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο, είναι πως τελευταία οι Σαουδαραβικές αρχές άλλαξαν στα σχολικά βιβλία τον όρο «Οθωμανική Αυτοκρατορία» σε «Οθωμανική Κατοχή».

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: Ομοίως, αν και οι δυο χώρες έχουν πολιτισμικούς, στρατιωτικούς και οικονομικούς δεσμούς, ωστόσο τελευταία οι σχέσεις των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων με την Τουρκία δεν περνούν την καλύτερή τους φάση, καθώς έχουν αλλάξει οι στάσεις/ προσεγγίσεις προς τα ζητήματα της Συρίας και της Λιβύης. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Αβραάμ μεταξύ των ΗΑΕ κι του Ισραήλ, με την Άγκυρα μάλιστα να απειλεί να διακόψει τις διπλωματικές της σχέσεις με τη χώρα.

Αίγυπτος: Οι σχέσεις των δυο χωρών πέρασαν πολλές φορές στην ιστορία από εντάσεις. Αμέσως μετά την εξέγερση του 2011 στην Αίγυπτο επιχειρήθηκε σύσφιξη των σχέσεων με ενίσχυση της οικονομικής και γεωστρατηγικής συνεργασίας τους. Αλλά αυτή η προσπάθεια ουσιαστικά κατέρρευσε με το πραξικόπημα του 2013, του οποίου ηγήθηκε ο Στρατηγός Αμπτέλ Φατάχ αλ Σίσι και οδήγησε στην εκδίωξη του Αιγύπτιου Ισλαμιστή προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι. Ο πρόεδρος Ερντογάν καταδίκασε την εκδίωξη του Μόρσι και αγκάλιασε τους υποστηρικτές του, ιδιαίτερα τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Από την πλευρά του ο πρόεδρος Σίσι θεωρεί την Τουρκία «εχθρό» στην περιοχή και δεν αποδέχεται τον αυξανόμενο ρόλο και την αυξανόμενη επιρροή του, ιδιαίτερα στην ανατολική Μεσόγειο και στη Λιβύη. Στη Λιβύη μάλιστα η Αίγυπτος, η οποία υποστηρίζει τον Στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, έχει προειδοποιήσει με στρατιωτική επέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα, για την προστασία των αιγυπτιακών συνόρων.

Λιβύη-Χαφτάρ (LNA): Η Τουρκία έχει οικονομικά συμφέροντα στη Λιβύη εδώ και δεκαετίες -κυρίως μέσω του κατασκευαστικού της κλάδου-, όπως επίσης και στρατιωτικές βάσεις. Εποφθαλμιά να παίξει σημαντικό ρόλο και στην ανοικοδόμηση της χώρας (αν και όταν λήξει ο εμφύλιος) και δεν επιθυμεί η χώρα να περάσει στην επιρροή της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων- αφού κάτι τέτοιο θα αποτελούσε πλήγμα για τα γεωστρατηγικά και οικονομικά συμφέροντά της στη Λιβύη αλλά και στην ανατολική Μεσόγειο. Και καθώς η Αίγυπτος στηρίζει τον στρατάρχη Χαφτάρ (LNA), ο Ερντογάν στηρίζει τον αντίπαλό του, τον πρωθυπουργό της Τρίπολης Φαγιέζ αλ Σάρατζ και την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) –με την οποία ιδεολογικά βρίσκεται πιο κοντά. Η στήριξη αυτή περιλαμβάνει και όπλα αλλά και αποστολή Σύριων μαχητών.

Κούρδοι (Τουρκίας, Συρίας και Ιράκ): Μπορεί να μην έχουν δική τους χώρα, αλλά αποτελούν έναν από τους μεγάλους «πονοκεφάλους» της Τουρκίας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Είναι γνωστό άλλωστε πως η Τουρκία δεν επιθυμεί τη δημιουργία κουρδικού κράτους στα σύνορά της, ενώ θεωρεί αρκετές κουρδικές οργανώσεις ως τρομοκρατικές. Αυτές οι χαρακτηρισμένες από την Τουρκία «τρομοκρατικές» οργανώσεις χρησιμοποιήθηκαν και ως πρόσχημα για εισβολή σε Ιράκ και Συρία. Βασικοί «εχθροί» της Τουρκίας είναι το PKK, το Κόμμα της Δημοκρατικής Ενότητας (PYD) και το στρατιωτικό σκέλος αυτού, οι Μονάδες Λαϊκής Προστασίας (YPG).

Λίβανος: Αν και λαμβάνει σημαντική οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια από την Τουρκία, οι σχέσεις των δυο χωρών δεν είναι ιδιαίτερα φιλικές, για ιστορικούς λόγους. Τον Σεπτέμβριο του 2019, μάλιστα, ο πρόεδρος Μισέλ Αούν, επέκρινε την Οθωμανική ηγεμονία και εξέφρασε ανησυχία για την επιστροφή της Τουρκίας στον Λίβανο. Επίσης, ο Λίβανος αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Όμως, η Τουρκία, προκειμένου να αποδυναμώσει τον ρόλο που επιδιώκει να αποκτήσει το Ιράν στη χώρα -μέσω της Hezbollah-, προσπαθεί να εδραιώσει πιο ισχυρούς δεσμούς.

• Ευρώπη/Ευρασία

Γαλλία: Ιστορικά οι σχέσεις των δυο χωρών δεν ήταν κακές. Όμως, το Παρίσι αισθάνεται πως οι κινήσεις του Ερντογάν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου απειλούν αυτό που θεωρεί δικό του «ζωτικό χώρο»: όχι μόνο τη Συρία και τη Λιβύη, αλλά και τις πρώην γαλλικές αποικίες στην αφρικανική ήπειρο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, πραγματοποίησε επίσκεψη στο Μαλί, τη Γουινέα-Μπισάου και τη Σενεγάλη,  και τον Ιούλιο τον Νίγηρα (όλα πρώην γαλλικές αποικίες) στο πλαίσιο της προσπάθειας της Άγκυρας να επεκτείνει την πολιτική και στρατιωτική επιρροή της στη Δυτική Αφρική. Τον Ιανουάριο, μάλιστα, ο ίδιος ο Ερντογάν είχε επισκεφθεί την Αλγερία, την οποία χαρακτήρισε «μια από τις σημαντικότερες πύλες της Τουρκίας προς το Μαγκρέμπ και την Αφρική». Επίσης, το ισχυρότατο Αρμενικό λόμπι που υπάρχει στη Γαλλία μπορεί να ασκεί σημαντικές πιέσεις.

Αρμενία: Για ευνόητους ιστορικούς λόγους -αναφερόμαστε στη γενοκτονία των Αρμενίων- οι σχέσεις των δυο χωρών δύσκολα θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν φιλικές...

Οι «φίλοι»

• Εγγύς και Μέση Ανατολή/Αφρική

Λιβύη-Σάρατζ (GNA): Όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία εποφθαλμιά να παίξει σημαντικό ρόλο και στην ανοικοδόμηση της χώρας (αν και όταν λήξει ο εμφύλιος) και δεν επιθυμεί η χώρα να περάσει στην επιρροή της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων- αφού κάτι τέτοιο θα αποτελούσε πλήγμα για τα γεωστρατηγικά και οικονομικά συμφέροντά της στη Λιβύη αλλά και στην ανατολική Μεσόγειο. Και καθώς η Αίγυπτος στηρίζει τον στρατάρχη Χαφτάρ, ο Ερντογάν στηρίζει τον αντίπαλό του, τον πρωθυπουργό της Τρίπολης Φαγιέζ αλ Σάρατζ (ο οποίος λέγεται ότι είναι τουρκικής καταγωγής) και την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA), η οποία ιδεολογικά βρίσκεται πιο κοντά στο AKP. Προ μηνών –όταν ο Σάρατζ είχε και τη μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης- υπεγράφη η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης για τον ορισμό των θαλάσσιων συνόρων. Επίσης, παρά το εμπάργκο όπλων, ο Ερντογάν στηρίζει στρατιωτικά τον Σάρατζ, στέλνοντάς του όπλα αλλά και Σύριους αντάρτες.

Συρία –αντάρτες: Στον εμφύλιο της Συρίας, η Τουρκία στηρίζει την αντιπολίτευση. Από την αρχή του πολέμου εκπαίδευσε αποστάτες του Συριακού Στρατού στα εδάφη της, υπό την επίβλεψη της ΜΙΤ. Από αυτούς προέκυψε ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA), τον οποίον εξόπλισε και εκπαίδευσε η Τουρκία. Στηρίζει επίσης τον Συριακό Εθνικό Στρατό (SNA), που έχει εδραιώσει την παρουσία του στην περιοχή της Ιντλίμπ, τις Ταξιαρχίες των Σύριων Τουρκμένων, ενώ κατηγορήθηκε πως συνεργάστηκε και στήριξε και το Ισλαμικό Κράτος. Υπενθυμίζεται πως η Τουρκία διαθέτει στρατιωτικές βάσεις στη Συρία.

Κατάρ: Οι δυο χώρες έχουν ισχυρούς στρατιωτικούς κυρίως δεσμούς και η Τουρκία διαθέτει στρατιωτικές βάσεις στο Κατάρ. Προ τριετίας όταν μια ομάδα αραβικών κρατών –ηγούμενη από τη Σαουδική Αραβία- επικαλούμενες τη στήριξη που παρέχει το Κατάρ στην τρομοκρατία, διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με το Κατάρ επιβάλλοντας περιορισμούς στην κίνηση ανθρώπων και αγαθών, η Τουρκία έφτιαξε αερογέφυρα προς τη χώρα, στέλνοντάς της τρόφιμα αλλά και στρατό. Η Ντόχα μιλάει για εμβάθυνση της συνεργασίας των δυο χωρών ιδιαίτερα στους τομείς της οικονομίας, των επενδύσεων, του εμπορίου, της ενέργειας και της άμυνας. (Σημειώνεται πως στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, το Κατάρ, όπως και η Τουρκία, στηρίζει την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας του Σάρατζ).

Ομάν: Οι δυο χώρες έχουν καλές διμερείς σχέσεις που επικεντρώνονται κυρίως στην οικονομία. Αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική αγορά για τις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες, ενώ τα τελευταία χρόνια ενισχύεται και η στρατιωτική /αμυντική συνεργασία μεταξύ των δυο χωρών, με την υπογραφή διμερών συμφωνιών για πώληση οπλικών συστημάτων και οχημάτων στο Ομάν.

Παλαιστίνιοι: Όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία εμφανίζεται ως «προστάτης» των Παλαιστινίων και προασπιστής των δικαιωμάτων τους έναντι του Ισραήλ. Επίσης, έχει δημιουργήσει ορισμένες υποδομές στα παλαιστινιακά εδάφη, όπως νοσοκομεία, και στέλνει ανθρωπιστική βοήθεια.

• Ευρώπη/Ευρασία

Γερμανία: Οι δυο χώρες έχουν ιστορικούς, βαθύτατους, δεσμούς. Η Γερμανία είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, κορυφαίος προορισμός για τις τουρκικές εξαγωγές. Η Γερμανία είναι επίσης ένας από τους κορυφαίους επενδυτές στην Τουρκία, με εταιρείες όπως οι BASF, Siemens, Volkswagen, Daimler να έχουν εκεί μονάδες.  Επίσης, στη Γερμανία ζουν περίπου 4 εκατομμύρια άνθρωποι τουρκικής καταγωγής, ο μεγαλύτερος τουρκικός πληθυσμός εκτός Τουρκίας. Μεγάλο ρόλο στην υποστήριξη που δίνει η Γερμανία στην Τουρκία έχει να κάνει τώρα και με το μεταναστευτικό/προσφυγικό.

Αλβανία: Η Τουρκία διαθέτει στρατιωτική βάση στην Αλβανία, έχει υπογράφει συμφωνία συνεργασίας των στρατών των δυο χωρών και υπήρξε από τους βασικούς υποστηρικτές της ένταξης της Αλβανίας στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα, η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής και εμπορικός εταίρος της Αλβανίας, και βασικός δωρητής συμβάλλοντας σε πολλές επενδύσεις για υποδομές και ανάπτυξη, έχει χρηματοδοτήσει τη δημιουργία υποδομών, νοσοκομείων, τζαμιών κ. α.

Κόσοβο: Το 2013 ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε πως «το Κόσοβο είναι Τουρκία και η Τουρκία είναι Κόσοβο», προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Σερβίας, η οποία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Η Τουρκία ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του Κοσόβου, λειτουργεί σχολεία εκεί που υποστηρίζονται από την τουρκική κυβέρνηση, έχει αποκαταστήσει (μέσω της TiKA) περίπου 30 θρησκευτικές δομές της Οθωμανικής Περιόδου και έχει κτίσει 20 νέα τεμένη σε όλο το Κόσοβο.

Βόρεια Μακεδονία: Η Τουρκία ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την εθνική κυριαρχία της Βόρειας Μακεδονίας μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της από την πρώην Γιουγκοσλαβία το 1991 και οι δυο χώρες τηρούν πολύ στενούς και φιλικούς δεσμούς. Η Τουρκία στήριζε σθεναρά την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, ενώ τουρκικές επιχειρήσεις έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις στη χώρα. Στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Πρεσπών, βεβαίως, τα Σκόπια είναι υποχρεωμένα να στηρίξουν την Ελλάδα στην περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης με άλλη χώρα, όμως δεδομένων των παραδοσιακών σχέσεων της Βόρειας Μακεδονίας με την Τουρκία –και της υποστήριξης που παρείχε η Άγκυρα στο θέμα της ονομασίας- μένει να φανεί εάν αυτό θα εφαρμοστεί και στην πράξη.

Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Στη χώρα υπάρχει σημαντική τουρκική κοινότητα και η επιρροή του Ερντογάν είναι ιδιαίτερα αυξημένη.  Και αυτή περιλαμβάνεται στο «ένα έθνος» της Τουρκίας.

Μαυροβούνιο: Οι δυο χώρες έχουν οικονομικές και εμπορικές σχέσεις –με αυξανόμενες επενδύσεις τουρκικών επιχειρήσεων στο Μαυροβούνιο-, ενώ η Τουρκία στηρίζει την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.  Έχει επενδύσει σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη χώρα, όπως το ισλαμικό θεολογικό λύκειο Mehmet Fatih, και έχει ανακαινίσει μνημεία της Οθωμανικής περιόδου, μέσω της TiKA. Προωθεί επίσης αυξημένη συνεργασία στους τομείς του τουρισμού, της γεωργίας, των ΑΠΕ, των υποδομών, της διαχείρισης λιμένων, του χρηματοοικονομικού τομέα, κ.α.

Αζερμπαϊτζάν: Είναι μια από τις «διάφορες χώρες» εκείνες που αποτελούν το «τουρκικό έθνος». Η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν το 1991 μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και έχει δημιουργήσει ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς μαζί του. Είναι ο βασικός «αγωγός» των εξαγωγών αερίου και πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν και η πρώην Σοβιετική δημοκρατία είναι σημαντικός επενδυτής στην Τουρκία. Επίσης, η Τουρκία «σφράγισε» τα σύνορά της με την Αρμενία το 1993 για να δείξει αλληλεγγύη προς το Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Τουρκία διαθέτει στρατιωτική βάση στο Αζερμπαϊτζάν, εκπαιδεύει τον στρατό του και είναι ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής στρατιωτικού εξοπλισμού της χώρας. Στις νέες συγκρούσεις που έχουν ξεσπάσει εδώ και λίγες ημέρες στο Ναγκόρνο Καραμπάχ στηρίζει ξεκάθαρα το Μπακού –στέλνοντας ακόμα και Σύριους μισθοφόρους να πολεμήσουν στο πλευρό του, όπως υποστηρίζουν η Αρμενία, η Γαλλία, η Ρωσία και η Συρία, αλλά αρνείται η Άγκυρα.

• Άλλοι

Πακιστάν: Ιστορικοί και θρησκευτικοί δεσμοί συνδέουν τις δυο χώρες. Το Πακιστάν (και το Μπαγκλαντές) αναγνώρισε το ψευδοκράτος και υπήρξε η μοναδική χώρα που ψήφισε κατά της απόφασης 541 των Ηνωμένων Εθνών που θεώρησαν την ανακοίνωση της «ανεξαρτησίας της ΤΔΒΚ» ως μηδαμινής δικαστικής εγκυρότητας (αργότερα βέβαια κατόπιν διεθνών πιέσεων αναγκάστηκε να ανακαλέσει την αναγνώριση). Τουρκία και Πακιστάν έχουν ισχυρούς και ενισχυόμενους αμυντικούς δεσμούς, με την Τουρκία να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων στο Πακιστάν. Πραγματοποιούν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις  (τον Νοέμβριο μάλιστα πακιστανικά μαχητικά αεροσκάφη που συνόδευαν τουρκικά μαχητικά, παραβίασαν το FIR Αθηνών). Επίσης, τελευταία συζητούν συμφωνία για χορήγηση διπλής υπηκοότητας στους Τούρκους και στους Πακιστανούς.

Λυκοφιλίες και συμφέροντα

Ρωσία: Κατά τα συμφέροντα. Δεν υπήρξαν επιπτώσεις από την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας και από τη δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα, αλλά οι δυο χώρες έφθασαν στα πρόθυρα του πολέμου στη Λιβύη και στη Συρία. Ιστορικά έχουν μια σχέση που διαμορφώνεται αναλόγως των συμφερόντων της περιόδου (στήριξαν την Ελληνική Επανάσταση, αλλά αργότερα τον Κεμάλ). Σε αυτή τη φάση πάντως, όπως σχολίαζε σε πρόσφατο άρθρο του ο γενικός διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, ο Ερντογάν βρίσκεται σε… ρωσικό ναρκοπέδιο.

ΗΠΑ: Η διαπροσωπική σχέση του Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται πως υπερισχύει της εξωτερικής πολιτικής, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ έχουν πολλές φορές και σε πολλά επίπεδα εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για διάφορες κινήσεις της Τουρκίας που θεωρούν πως βλάπτουν τα συμφέροντά τους, ωστόσο δεν προβαίνουν σε λήψη ισχυρών μέτρων. Οι δυο χώρες είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ, αλλά η αγορά του ρωσικού συστήματος S-400 (και τελευταία η προειδοποίηση της Άγκυρας πως θα θέσει το σύστημα σε λειτουργία) υπονομεύει τις σχέσεις των δυο πλευρών και μπορεί εν τέλει να οδηγήσει σε ρήξη.

Κίνα: Γενική προσέγγιση του Πεκίνου είναι να μην εμπλέκεται στα πολιτικά στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή, αλλά να προωθεί τις οικονομικές σχέσεις, στο πλαίσιο του ανοίγματος της Κίνας προς δυσμάς, μεταξύ άλλων και με τις επενδύσεις που πραγματοποιεί για τον νέο «Δρόμο του Μεταξιού». Αν μπορεί να διακριθεί ένα «αγκάθι» στις σχέσεις των δυο χωρών, αυτό αφορά στους Ουιγούρους.

Βρετανία: Οι σχέσεις των δυο πλευρών είναι πολύ καλές και μάλιστα ισχυροποιήθηκαν την τελευταία δεκαετία. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Τουρκίας –μετά τη Γερμανία- ενώ επιχειρείται ενίσχυση της συνεργασίας σε επίπεδο οικονομίας και άμυνας μετά το Brexit. Τελευταία, όμως, και μετά την έξοδο από την ΕΕ αρχίζουν κάποιες φωνές να μιλούν για τον κίνδυνο που αποτελεί ο Ερντογάν για την Ευρώπη.

Ιράν: Σχέση με πολλές διακυμάνσεις, που μάλλον χαρακτηρίζεται από αμοιβαία καχυποψία. Διατηρούν καλές οικονομικές σχέσεις και το Ιράν είναι βασικός προμηθευτής ενέργειας της Τουρκίας, αλλά σε διάφορα πεδία (πιο πρόσφατο τη στήριξη της Τεχεράνης στην Αρμενία, στη νέα σύγκρουση για το Ναγκόρνο Καραμπάχ) έχουν σημαντικές διαφορές.

Ιράκ: Μια σχέση που ιστορικά έχει περάσει από πολλές διακυμάνσεις, με τη συνεργασία τους σε πολιτικό επίπεδο να βασίζεται σε οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα. Τα μεγαλύτερα «αγκάθια» στις σχέσεις των δυο χωρών είναι η διαμάχη για τη διαχείριση των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, καθώς και τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ενέργεια. Η Τουρκία δείχνει να θέλει την σταθερότητα και εδαφική ακεραιότητα του Ιράκ. Πηγή ανησυχίας για την Άγκυρα είναι το μελλοντικό στάτους του Κιρκούκ, μιας πόλης στην οποία ζουν διάφορες εθνικότητες (Κούρδοι, Άραβες, Τουρκομάνοι, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί) και στην οποία υπάρχουν ορισμένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου του Ιράκ. Το Ιράκ από την πλευρά του, έστω και απρόθυμα, αντιλαμβάνεται πως η Τουρκία είναι μια ουσιαστική πολιτική δύναμη στην περιοχή και ένας χρήσιμος σύμμαχος για την ανοικοδόμηση της οικονομίας του Ιράκ και για τις εξαγωγές τους. Πάντως, τάχθηκε κατά της στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας στη Συρία. Σημειώνεται πως η Τουρκία έχει στρατιωτικές βάσεις  στο Ιράκ και έχει εξαπολύσει στρατιωτικές επιθέσεις σε Ιρακινό έδαφος κατά Κούρδων μαχητών, προκαλώντας την αντίδραση της Βαγδάτης που μίλησε για παραβίαση της κυριαρχίας της.

Ινδία: Μια σχέση όχι απαραίτητα εχθρική, αλλά ούτε και φιλική. Τα τελευταία χρόνια επιχειρήθηκε να υπάρξει προσέγγιση των δυο χωρών, αλλά υπάρχει ένα βασικό «αγκάθι» στις σχέσεις των δυο χωρών, το Κασμίρ.

Ισπανία/Ιταλία: Οι σχέσεις των τριών χωρών δεν είναι από αυτές που γενικά απασχολούν τον Τύπο, όμως η τεράστια έκθεση των ισπανικών κυρίως και δευτερευόντως των ιταλικών τραπεζών στο τουρκικό χρέος, δημιουργεί πρόβλημα – γι’ αυτό και θέλουν να αποφύγουν την επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας.

Σερβία: Δεν είναι αυτό που θα λέγαμε «παραδοσιακός σύμμαχος» της Τουρκίας –λόγω ιστορίας και θρησκείας- και οι (παρεξηγημένες κατά την Άγκυρα) δηλώσεις Ερντογάν το 2013 πως «το Κόσοβο είναι Τουρκία και η Τουρκία είναι Κόσοβο» -υπενθυμίζεται πως η Σερβία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσόβου- επιδείνωσαν την αντιπάθεια. Όμως, τελευταία γίνεται προσπάθεια προσέγγισης και η Τουρκία, πέραν της χρηματοδότησης που παρέχει για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου που συνδέει το Βελιγράδι με το Σαράγεβο, ετοιμάζεται να πουλήσει στη Σερβία τουρκικά στρατιωτικά drones.

Βουλγαρία: Άλλη μια σχέση που έχει περάσει πολλές διακυμάνσεις. Αυτή την περίοδο οι σχέσεις είναι φιλικές, κυρίως λόγω της καλής διαπροσωπικής σχέσης που έχουν ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Μπόικο Μπορίσοφ με τον Ερντογάν, αν και οι δηλώσεις που κάνει κατά καιρούς ο Τούρκος πρόεδρος σε ό,τι αφορά τα «σύνορα της καρδιάς» του (στη Βουλγαρία ζουν σχεδόν 590.000 Βούλγαροι τουρκικής καταγωγής, που αποτελούν το 8,8% του πληθυσμού), προκαλούν αντιδράσεις. Στις κινήσεις που γίνονται στη «σκακιέρα» της Ανατολικής Μεσογείου και στο Αιγαίο, ο Μπορίσοφ τείνει να στηρίζει τον Ερντογάν.

Άννα Φαλτάιτςanna@euro2day.gr

https://www.euro2day.gr