Η Ναυμαχία στο Ναυαρίνο και η σημασία της για την ανεξαρτησία της Ελλάδας

Έχουν περάσει 198 χρόνια από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, που έγινε στις 8/20 Οκτωβρίου 1827(με το νέο ημερολόγιο) στον Κόλπο του Ναυαρίνου (Πύλου) και, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια υπάρχουν συζητήσεις, άρθρα και άλλα, για κατά πόσο η ναυμαχία αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Αυτό, κατά την άποψή μας, προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη της κατάστασης στη χώρα στα μέσα του 1827 και του τι άλλαξε μετά τη ναυμαχία. Αλλά και για την ίδια τη ναυμαχία υπάρχουν διαφορετικές απόψεις: ξεκίνησε κατά λάθος, από τη δολοφονία ενός Άγγλου αξιωματικού του ναυτικού και ενός Έλληνα πλοηγού ή η ναύαρχοι των Συμμάχων είχαν ουσιαστικά αποφασίσει να καταστρέψουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο, μετά τις εντολές που πήραν από τους πρεσβευτές των χωρών τους; Χρησιμοποιήσαμε πολλές πηγές και ίσως κάπου παραθέτουμε και τις προσωπικές μας απόψεις, οι οποίες όμως εδράζονται σε γεγονότα και φυσικά δεν είναι θέσφατα…

Η κατάσταση στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1827

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επανάσταση πριν τη ναυμαχία του Ναυαρίνου βρισκόταν σε αδιέξοδο και ότι είχε σβήσει. Η αλήθεια είναι ότι ο Ιμπραήμ είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου, εκτός από την αδούλωτη Μάνη και την Αργολίδα, όπου βρισκόταν η τότε πρωτεύουσα της Ελλάδας, το Ναύπλιο. Παράλληλα, ελεύθερα παρέμεναν δύο από τα σπουδαιότερα ναυτικά νησιά μας, η Ύδρα και οι Σπέτσες. Μεγάλο πρόβλημα αποτελούσε το «προσκύνημα» πολλών χωριών και χωρικών στον Ιμπραήμ.

Ο Κολοκοτρώνης, που είχε αναλάβει και πάλι δράση, έδινε τριήμερη προθεσμία στα προσκυνημένα χωριά και τους κατοίκους τους. Έχοντας καταφέρει να συγκεντρώσει 5.000 άνδρες έστελνε γράμματα στους προσκυνημένους. Ήταν τόσα πολλά αυτά, που τελείωσε το μελάνι του γραμματικού (γραμματέα) του Παναγιώτη Κόκαλη. Αναγκάστηκε τότε να χρησιμοποιήσει για μελάνι το ζουμί από τα μούρα που είχαν ωριμάσει και ήταν κατακόκκινα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, να τρομοκρατηθούν όσοι τα λάμβαναν.

Ο Νενέκος, τα παρουσίασε στους Τούρκους λέγοντάς τους πως «εφόσον ο Κολοκοτρώνης τους έγραφε με αίμα εις σημείον ότι είχε σκοπό να τους καταστρέψει» (Ν. Σπηλιάδης). Παρά τη νίκη του Αχμέτ Ντελή πασά, επί των 700 Ελλήνων υπό τους Γ. Χελιώτη, Δ Μελετόπουλο, Γ. Λύκο και άλλους στο μοναστήρι του Αη Γιάννη στα Τσετσεβοχώρια , ο Γέρος του Μοριά, όχι μόνο δεν πτοήθηκε, αλλά σκλήρυνε την στάση του. Έκοψε τις τροφές από τα προσκυνημένα χωριά, εμπόδισε τους κατοίκους τους να μαζέψουν τις σταφίδες, τιμωρούσε τους προδότες, έκαιγε σπίτια και γενικότερα δεν άφηνε τους προσκυνημένους σε ησυχία. Σταδιακά, οι καπεταναίοι και οι απλοί κάτοικοι των χωριών άρχισαν να επιστρέφουν τα ράι μπουγιουρντιά, τα προσκυνοχάρτια και να έρχονται να πολεμήσουν τους Τούρκους.

Ο σημαντικότερος από τους προσκυνημένους, ο Νενέκος, δολοφονήθηκε, όπως έχουμε περιγράψει αναλυτικά σε άρθρο μας. Μετά την επιτυχία του να «πνίξει» το προσκύνημα στη ΒΔ Πελοπόννησο, ο Κολοκοτρώνης έσπευσε στη Μεσσηνία για να βοηθήσει τον Νικηταρά, καθώς ήξερε ότι εκεί θα έριχνε όλες σχεδόν τις δυνάμεις του ο Ιμπραήμ.

Συνεπώς, αυτοί που υποστηρίζουν ότι δεν υπήρχε καμία πολεμική κινητικότητα από ελληνικές πλευράς, δεν έχουν δίκιο. Και δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Ο Τσορτς με τον Κόχραν έκαναν επιχειρήσεις στη Δυτική Ελλάδα, μάλιστα βομβαρδίστηκε το Βασιλάδι, ένα από τα νησιά της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Ο Κόχραν, που πληρώθηκε αδρά, αλλά προσέφερε ελάχιστα, πέτυχε να αιχμαλωτίσει στο ακρωτήριο της Γλαρέντζας (Κυλλήνης) μια μεγάλη τουρκική κορβέτα και μια τυνησιακή γολέτα.

Τόμας Κόχραν

Τα δύο πλοία μεταφέρθηκαν στο Πόρο, μέσα σε πανηγυρισμούς των Ελλήνων. Επρόκειτο μάλλον για την πιο ουσιαστική προσφορά του Κόχραν στην Επανάσταση… Αντίθετα, ο Άστιγξ με την «Καρτερία», το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο στην ιστορία πέτυχε πολύ περισσότερα. Το στενό Ρίου-Αντιρρίου ήταν κομβικής σημασίας, καθώς τα τουρκικά πυροβολεία που βρίσκονταν στα δύο ακρωτήρια εμπόδιζαν την είσοδο των Ελλήνων στον Κορινθιακό Κόλπο. Ο γενναίος Άγγλος πλοίαρχος Τόμας με το πλοίο «Σωτήρ» πέρασε στις 9/21 Σεπτεμβρίου 1827 το στενό, παρά τα τουρκικά πυρά. Τον ακολούθησαν δύο γολέτες και μία κανονιοφόρος.

Η φρεγάτα ΕΛΛΑΣ με το ατμόπλοιο ΚΑΡΤΕΡΙΑ

Την επομένη πέρασε στον Κορινθιακό και η «Καρτερία», οι μηχανές της οποίας είχαν τεθεί προσωρινά εκτός λειτουργίας και είχε σηκώσει πανιά για να μπορεί να πλεύσει. Στην Ιτέα βρίσκονταν παρατεταμένα τουρκικά πολεμικά πλοία σε σχήμα μισοφέγγαρου. Στις 18/30 Σεπτεμβρίου ο Άστιγξ άρχισε να τα χτυπά με πυρακτωμένες μπάλες. Η τρίτη βολή του χτύπησε την μπαρουταποθήκη ενός από αυτά, τινάζοντάς το στον αέρα. Οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν και βούτηξαν στη θάλασσα. Για να σωθούν άρχισαν να κολυμπούν προς τη στεριά. Οι Έλληνες επωφελήθηκαν και κατέστρεψαν 7 από τα 9 οθωμανικά πλοία. Παράλληλα αιχμαλώτισαν και τρία εμπορικά αυστριακά με «λαθρεμπόριο πολέμου» (Δ. Φωτιάδης) που βρίσκονταν στον Κόλπο της Ιτέας.

Πρόκειται για την γνωστή ως «Ναυμαχία της Ιτέας» ή «Ναυμαχία της Αγκάλης». Η επιτυχία του Άστιγξ ελευθέρωσε τον Κορινθιακό Κόλπο και έκανε και πάλι εφικτή την ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ Δυτικής Στερεάς και Πελοποννήσου. Συνεπώς υπήρχε σημαντική πολεμική δράση από ελληνικής πλευράς, έστω κι αν κάποιοι την υποβαθμίζουν ή την αγνοούν…

Ο Άστιγξ, ένας γνήσιος και ένθερμος φιλέλληνας

Το διπλωματικό παρασκήνιο πριν το Ναυαρίνο

Στις 23 Μαρτίου/4 Απριλίου 1826 υπογράφηκε το λεγόμενο Πρωτόκολλο της (Αγίας) Πετρούπολης, το πρώτο διπλωματικό έγγραφο που αναγνώριζε την πολιτική ύπαρξη της Ελλάδας. Αυτό ανάγκασε και τον Γάλλο πρωθυπουργό Βιλέλ, που ως τότε χαρακτήριζε την Ελληνική Επανάσταση ως «στάσιν υπηκόων εναντίον του ηγεμόνος των», να αρχίζει να σκέφτεται τη διαμόρφωση μιας ενιαίας πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων με βάση το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης.

Η αλλαγή της στάσης του Βιλέλ οφειλόταν τόσο στην επίσκεψη του Τζορτζ Κάνινγκ στη Γαλλία, όσο και στη διαφοροποίηση του Βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου Ι, ο οποίος κατά τον Παύλο Καρολίδη «μεγάλην έδειξε επιθυμίαν να συντελέσει εκ παντός τρόπου εις την λύσιν του Ελληνικού Ζητήματος». Ο Βιλέλ πάντως προσπάθησε να υπονομεύσει την προσπάθεια, καθώς ζήτησε μαζί με τη χώρα του, τη Ρωσία και την Αγγλία, να συνεργαστούν η Αυστρία και η Πρωσία, για τη μετατροπή του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης σε Συνθήκη. Αγγλία και Ρωσία δέχτηκαν και προσκάλεσαν Αυστρία και Πρωσία να συνεννοηθούν με τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Ο Μέτερνιχ όμως έκανε ένα σοβαρό διπλωματικό λάθος. Προτίμησε να μην δεχτεί τη συμμετοχή της Αυστρίας στις προκαταρκτικές συνεννοήσεις, κάτι που θα του επέτρεπε να υπονομεύει κάθε θετική ενέργεια για την Ελλάδα και έπεισε και την Πρωσία να κάνει το ίδιο. Η Γαλλία, που είχε καταθέσει την πρόταση, η Αγγλία και η Ρωσία θα ήταν οι τρεις χώρες που θα συνεννοούνταν για το μέλλον του Ελληνικού Ζητήματος.

Ο George Canning, το 1822

Για ποιους λόγους όμως οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να βλέπουν ευνοϊκότερα τον Αγώνα των Ελλήνων; Η άρνηση της Τουρκίας να δείξει την παραμικρή μετριοπάθεια, η άνοδος στον θρόνο του τσάρου Νικόλαου Β’, ο οποίος, σύμφωνα με τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Νέσελροντ «έλαβεν εις χείρας το Ελληνικόν Ζήτημα μετ’ ακραδάντου αποφάσεως να λύσει αυτό» και η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Τζορτζ Κάνινγκ ,δυστυχώς μόνο για 119 μέρες, καθώς πέθανε αιφνίδια. Επρόκειτο για «ρεκόρ» της συντομότερης παραμονής πρωθυπουργού στη Μ. Βρετανία στη θέση αυτή, που διατηρήθηκε για σχεδόν 200 χρόνια. Το «έσπασε» η Λιζ Τρας, που έμεινε στην πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου για 45 μόλις μέρες (6/9-25/10/2022). Υπήρχε τέλος ένας ακόμα λόγος, που δεν έχει τονιστεί όσο πρέπει. Πρόκειται για τη δράση των Ελλήνων πειρατών σε Αιγαίο και Ιόνιο. Βασικό ορμητήριο τους από το 1825 ήταν η νησίδα Γραμβούσα, κοντά στην Κρήτη. Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Μεγαλόνησο συγκεντρώθηκαν εκεί, λόγω και του ισχυρού φρουρίου της Κρητικοί, Ψαριανοί και Κασιώτες, επιδέξιοι ναυτικοί και φοβεροί καταδρομείς, που λυμαίνονταν το θαλάσσιο πέρασμα που συνδέει το Αιγαίο με το Ιόνιο Πέλαγος και εκτείνεται από την Κρήτη ως τις νότιες ακτές της Πελοποννήσου. Αλλά και γενικότερα, κάθε απόκρυφος όρμος ή γιαλός ήταν ορμητήριο πειρατών. Τα πλοία των «πειρατών» ήταν μικρά, αλλά πολλά σε αριθμό.

Ο χώρος δράσης τους κάλυπτε όλη σχεδόν την Ανατολική Μεσόγειο με προεκτάσεις προς την Προποντίδα και τον Εύξεινο Πόντο. Σύμφωνα με τον Σαράντο Καργάκο, «όσο κι αν φαίνεται υπερβολικό, περισσότερο από τους αγώνες και τα ολοκαυτώματα, η πειρατεία ήταν εκείνη που ανάγκασε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, υπό την πίεση του εμποροναυτικού τους στοιχείου, να προχωρήσουν στη λύση του ελληνικού ζητήματος».

Η Συνθήκη του Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827)

Οι συζητήσεις για τη σύνταξη της Συνθήκης έγιναν στο Λονδίνο. Αντιπρόσωπος της Αγγλίας ήταν ο Υπουργός Εξωτερικών λόρδος Ντάντλεϊ, της Γαλλίας, ο πρέσβης στο Λονδίνο κόμης Πολινιάκ και της Ρωσίας ο πρίγκιπας Λιέβεν. Η λεγόμενη Συνθήκη του Λονδίνου υπογράφηκε στις 6 Ιουλίου 1827. Μ’ αυτή:

α) Η Ελλάδα αναγνωρίζεται αυτόνομο κράτος υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

β) Τα όρια του νέου κράτους θα καθορίζονταν με απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη.

Σημαντικότερο όλων όμως ήταν το τρίτο, μυστικό άρθρο της Συνθήκης, σύμφωνα με το οποίο οι εμπόλεμοι υποχρεώνονταν να σταματήσουν τις εχθροπραξίες μέσα σ’ ένα μήνα. Αν αυτό δεν γινόταν αποδεκτό, την επιβολή της εκεχειρίας, θα αναλάμβαναν οι στόλοι των Μεγάλων Δυνάμεων.

Στις 5 Αυγούστου 1827 έφτασαν στο Ναύπλιο οι αρχηγοί της αγγλικής και της γαλλικής μοίρας του Αιγαίου Κόδριγκτον και Δεριγνί. Όπως είπαν στην Αντικυβερνητική Επιτροπή, το τριμελές διοικητικό όργανο του συγκροτήθηκε από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 για να κυβερνήσει την Ελλάδα μέχρι τον ερχομό του Καποδίστρια, υπογράφηκε Συνθήκη για τον τερματισμό των εχθροπραξιών. Στις 9 Αυγούστου η Αντικυβερνητική Επιτροπή με προκήρυξη προς το «Πανελλήνιον» ενημέρωνε για τη σημαντική αυτή εξέλιξη. Τις επόμενες μέρες η Συνθήκη κοινοποιήθηκε επίσημα στην ελληνική πλευρά, η οποία, μετά από απόφαση επιτροπής βουλευτών στις 21 Αυγούστου 1827 ανακοίνωσε προς τους εκπροσώπους των Συμμάχων ότι αποδέχεται την ανακωχή. Ο απλός κόσμος πανηγύριζε μόλις έμαθε για τη Συνθήκη. Δεν είχε άδικο, αφού τα έγγραφα που ανταλλάχθηκαν στη συνέχεια αποτελούν την πρώτη επίσημη διπλωματική επικοινωνία Ευρωπαίων και Ελλάδας.

Ο Δεριγνί

Το ίδιο ακριβώς έγινε και με τους Οθωμανούς. Οι πρεσβευτές των τριών χωρών, Στράτφορντ Κάνινγκ (Αγγλίας), Ριμποπιέρ (Ρωσίας) και Γκιγενιμό (Γαλλίας) έστειλαν στον Ρεΐζ Εφέντη (Υπουργό Εξωτερικών), Σεζίτ Μεχμέτ Περτέβ τους διερμηνείς τους, στις 16/8/1827 με την κοινή διακοίνωση. Ο Περτέβ, φανατικός και αδιάλλακτος, είχε πάρει τον Μάρτιο του 1827 τη θέση του «ευρωπαΐζοντα» Σαϊντά.

Αρχικά είπε στους διερμηνείς Χάβερτ (αγγλικής πρεσβείας), Ντεγκράνζ (γαλλικής πρεσβείας) και Φραγκίνη (ρωσικής πρεσβείας), να του δώσουν εξηγήσεις για το τι περιέχει η κοινή διακοίνωση. Αυτοί του εξήγησαν ότι δεν είχαν τέτοια δικαιοδοσία, την ξεσφράγισαν και την άφησαν πάνω στον σοφά (είδος καναπέ) του. Ο Περτέβ, χωρίς να τη διαβάσει κάλεσε τον Αυστριακό πρέσβη και του είπε: «Λογαριάζουν να διώξουν από το Μοριά τους Μουσουλμάνους και να παραδώσουν στους άπιστους (Έλληνες Χριστιανούς) τα μωαμεθανικά τεμένη και τα θρησκευτικά ιδρύματα και ν’ αντικαταστήσουν τους καντήδες (προφανώς εννοεί κατήδες, Τούρκοι ιεροδικαστές) με παπάδες. Και τι φαντάζονται οι Ευρωπαίοι για τα θρησκευτικά αισθήματα των Οθωμανών; Αυτοί λοιπόν, οι δυο, ο μεγάλος κι ο μικρός Κάνινγκ (ο Τζορτζ Κάνινγκ και ο εξάδελφός του Στράτφορντ), έχουν τόσο στραβή ιδέα για την αξία της εθνικής δύναμης των Οθωμανών;». Η Αυστρία δεν είχε καμία δυνατότητα να αποτρέψει όσα είχαν συμφωνήσει οι τρεις Σύμμαχοι. Σύμφωνα με τον Αυστριακό διπλωμάτη Πρόκες – Όστεν, ο Μέτερνιχ όταν πληροφορήθηκε από τον πρέσβη του τις εξελίξεις είπε πως η Συνθήκη του Λονδίνου «φέρει ασφαλώς εις τον πόλεμον της Ρωσίας κατά της Πύλης». Οι τρεις πρεσβευτές εκνευρίστηκαν από τον προσβλητικό τρόπο του Περτέβ προς τους διερμηνείς τους. Τους έστειλαν πάλι στον Τούρκο μειώνοντας την αρχική διορία. Αν δεν έπαιρναν θετική απάντηση σε 15 μέρες οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, θα έδιναν οδηγίες στους στόλους τους να επιδιώξουν την κατάπαυση κάθε πολεμικής ενέργειας. Αρχικά, ο Περτέβ, είπε ότι δεν δέχεται καμία έγγραφη διακοίνωση. Τελικά, ο Γάλλος διερμηνέας Ντεγκράνζ τη μετέφρασε στα τουρκικά.

Stratford Canning

Ακολούθησε έντονος διάλογος και ο Περτέβ είπε: «Δεν θα πάρω τον κόπο να διαβάσω σε μετάφραση τη διακοίνωση. Οι Τούρκοι θ’ αντισταθούν στην επέμβαση των Δυνάμεων ώσπου να χάσουν και τον τελευταίο στρατιωτικό τους και να χύσουν την ύστατη σταλαγματιά από το αίμα τους». Ο Περτέβ ζήτησε από τον Χάβερτ να πάρει τη διακοίνωση, ο Άγγλος όμως αρνήθηκε. Ο σουλτάνος μάλιστα επέπληξε τον Ρεΐζ εφέντη, γιατί κράτησε τη διακοίνωση. Υπήρξε και τρίτη συνάντηση των διερμηνέων με τον Περτέβ, στο σπίτι του γιατί ήταν άρρωστος. Του κατέστησαν εκεί σαφές ποια είναι τα μέτρα που απειλούσαν να πάρουν οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις. Του ξεκαθάριζαν ότι αν δεν δεχόταν η Πύλη τη μεσολάβησή τους, οι Μεγάλες Δυνάμεις θα διόριζαν προξένους στην Ελλάδα, ξεκινώντας φιλικές σχέσεις μαζί της. Επίσης, θα έδιναν οδηγίες στους ναυάρχους των στόλων τους να εμποδίσουν με τη βία τη μεταφορά από τη θάλασσα στρατού και πολεμοφοδίων στις τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις. Ο Περτέβ απάντησε πως «οι αιώνιοι νόμοι, που πάνω σ’ αυτούς στηρίζονται οι θεσμοί του Οθωμανικού κράτους, απαγορεύανε κάθε ξένη ανάμειξη στα εσωτερικά της Τουρκίας και πως αν οι πρεσβευτές παίρνανε οδηγίες από τις κυβερνήσεις τους η Πύλη έπαιρνε από τον Αλλάχ». Σύμφωνα με τον Πρόκες – Όστεν μάλιστα πρόσθεσε πως: «… ταύτα θα θεωρηθώσιν υπό της Πύλης ως επίθεσις, προς απόκρουσιν της οποίας εδόθησαν διαταγαί».

Το ευνοϊκό για την Ελλάδα κλίμα που φαινόταν να δημιουργήθηκε χάλασε ο θάνατος του Τζορτζ Κάνινγκ, στις 8 Αυγούστου 1827, μία μόλις μέρα πριν τον επισκεφτεί ο Καποδίστριας, ο οποίος είχε στηρίξει πολλές ελπίδες σ’ αυτόν. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο αντιδραστικός και άβουλος λόρδος Γκόντεριχ. Στη θέση του Υπουργού Εξωτερικών παρέμεινε ο Ντάντλεϊ.

Οι οδηγίες στους ναυάρχους

Η Βρετανική κυβέρνηση ενίσχυσε τη μοίρα του στόλου της στις ελληνικές θάλασσες διορίζοντας διοικητή της στον σερ Έντουαρντ Κόδριγκτον (1772-1851). Ήταν από τους κορυφαίους Βρετανούς αξιωματικούς και είχε διακριθεί στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ υπό τον Νέλσον (1805). Όταν έφτασε στον Αργολικό Κόλπο διαπίστωσε την κρισιμότητα της κατάστασης. Με την ναυαρχίδα του «Asia» πήγε στη Σμύρνη, όπου συνάντησε τον Γάλλο ναύαρχο Ανρί-Ντανιέλ Δεριγνί (1782-1835). Αυτός αντιπαθούσε τους Άγγλους, τους Ρώσους, αλλά, σύμφωνα με επιστολή του Κόδριγκτον προς τη σύζυγό του και τους Έλληνες! Αντίθετα, συμπαθούσε τους Αιγύπτιους! Το παράδοξο είναι ότι συμπολέμησε με Άγγλους και Ρώσους, βοήθησε σημαντικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας και κατέστρεψε, μαζί με τους άλλους συμμάχους, τον αιγυπτιακό στόλο! Ο Δεριγνί είπε στον Κόδριγκτον πως έχει πάρει την επίσημη ανακοίνωση για την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου και την εφαρμογή της και πως έχει πληροφορίες ότι ετοιμάζεται να φύγει από την Αλεξάνδρεια ισχυρός αιγυπτιακός στόλος με στρατιωτικές δυνάμεις για την Ελλάδα. Οι δύο ναύαρχοι έστειλαν δύο πλοία τους στην Αλεξάνδρεια για να ενημερώσουν τον Μοχάμετ Άλι για την απόφαση των Συμμάχων. Εκεί, οι απεσταλμένοι τους έμαθαν ότι είχε αναχωρήσει από την Αλεξάνδρεια μεγάλο τμήμα του αιγυπτιακού στόλου με κατεύθυνση τον Μοριά. Σχεδόν ταυτόχρονα αναχώρησε και ο τουρκικός στόλος από την Κωνσταντινούπολη. Επικεφαλής του ήταν ο Ταχίρ πασάς.

Ο Κόδριγκτον

Ο Χοσρέφ πασάς, με εχθρικά αισθήματα για τον Μοχάμετ Άλι αντικαταστάθηκε από τον Ιζέδ Μεχμέτ, τον Φεβρουάριο του 1827. Ο Ιζέδ έμεινε στην Κωνσταντινούπολη και ο άνθρωπος της αρεσκείας του Μοχάμετ Άλι, Ταχίρ ανέλαβε την αρχηγία του τουρκικού στόλου. Οι Κόδριγκτον και Δεριγνί θεώρησαν ασαφείς τις οδηγίες που έλαβαν και ζήτησαν διευκρινίσεις τις οποίες έλαβε ο Κόδριγκτον, από τον Στράτφορντ Κάνινγκ στις 8 Σεπτεμβρίου, ενώ βρισκόταν έξω από την Ύδρα: «Σχετικώς προς το θέμα της συρράξεως, μολονότι τα αποφασισθέντα μέτρα δεν ελήφθησαν με εχθρικόν πνεύμα, εν τούτοις, η απαγόρευσις ενισχύσεων δέον εν τέλει, εν ανάγκη και μετά την εξάντλησιν πάντων των άλλων μέσων να επιδιωχθεί δια των όπλων».

Ταυτόχρονα πλησίαζε προς την Ελλάδα ο ρωσικός στόλος. Επικεφαλής του ήταν ο Λογκίν Πέτροβιτς Χέιδεν (1772-1840), ολλανδικής καταγωγής, γεννημένος στη Χάγη. Όταν οι Γάλλοι κατέλαβαν την Ολλανδία, ο Χέιδεν, που από 11 ετών είχε ενταχθεί στο ναυτικό της πατρίδας του ήταν Υποπλοίαρχος. Μετά από ένα πέρασμα από την Αγγλία βρέθηκε στη Ρωσία, στο Ναυτικό της οποίας εντάχθηκε. «Είναι ένας ειλικρινής άνθρωπος, έτοιμος, ίσως μάλιστα παραέτοιμος να φτάσει ως τα άκρα», έγραφε ο Κόδριγκτον. Ο Χέιδεν έχοντας αμέριστη στήριξη από την κυβέρνησή του ήρθε στη Μεσόγειο (ναυαρχίδα του ήταν το πλοίο «Azof»), όχι για να κάνει τονδιπλωμάτη, αλλά τον ναύαρχο.

Όταν αναχώρησε από τον ναύσταθμο της Κρονστάδης ο ρωσικός στόλος επιθεωρήθηκε από τον τσάρο Νικόλαο, που είπε στον Χέιδεν και τους ανώτερους αξιωματικούς:

«Ελπίζω σε περίπτωση πολεμικών επιχειρήσεων να μεταχειριστείτε τον εχθρό κατά τον ρωσικό τρόπο» (Bogdanovitch: «La bataille de Navarin», σελ. 64). Κάτι, μάλλον άγνωστο, είναι ότι στη ναυαρχίδα «Azof» του Χέιδεν βρισκόταν και ο νεαρός Ρώσος διπλωμάτης Κατακάζης, ελληνικής καταγωγής βέβαια, τον οποίο η ρωσική κυβέρνηση είχε ορίσει ως πολιτικό σύμβουλο του Χέιδεν για τα ελληνικά ζητήματα. Επίσης, ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, πρόξενος της Ρωσίας στην Πάτρα, επιφανής Φιλικός.

Όταν ο Κόδριγκτον, στον οποίο ο αδελφός του βασιλιά της Βρετανίας είχε πει, πριν αναχωρήσει για τη Μεσόγειο «Go ahead», βρισκόταν στη Σμύρνη και έμαθε ότι ο αιγυπτιακός στόλος κινείται προς τον Μοριά επιχείρησε να τον σταματήσει. Ήταν όμως πολύ αργά, καθώς ενώ ο Άγγλος ναύαρχος είχε φτάσει στην Ύδρα έμαθε ότι τουρκικά και αιγυπτιακά πλοία είχαν αγκυροβολήσει στον Κόλπο του Ναυαρίνου. Ο Κόδριγκτον έφτασε στις 11 Σεπτεμβρίου εκεί και διαπίστωσε ότι όντως τουρκικά και αιγυπτιακά πλοία βρίσκονταν στον Κόλπο. Καθώς ο γαλλικός στόλος βρισκόταν στη Μήλο, ο Κόδριγκτον αποφάσισε να μην κάνει καμία περαιτέρω κίνηση.

Στις 20 Σεπτεμβρίου έστειλε στον Ταχίρ διακοίνωση με την οποία τον ενημέρωνε ότι οι τρεις μεγάλες δυνάμεις ήθελαν να δώσουν τέλος στον φριχτό πόλεμο με ειρηνικό τρόπο και την πειθώ, αλλά, αν χρειαζόταν, δεν θα δίσταζαν να καταφύγουν στη βία. «Έστω και μία μόνη βολή αν βληθεί κατά της βρετανικής σημαίας τούτο θα σημάνει το μοιραίο τέλος του οθωμανικού στόλου». Ο Ταχίρ αγνόησε προκλητικά την προειδοποίηση του Κόδριγκτον και την ίδια μέρα, Μοίρα του τουρκοαιγυπτιακού στόλου ξεκίνησε για την Ύδρα.

Ο Δεριγνί σε συνεννόηση με τον Κόδριγκτον συναντήθηκε με τον Ιμπραήμ το πρωί της 10/22 Σεπτεμβρίου 1827. Προσπάθησε να τον πείσει να σταματήσει κάθε πολεμική δράση. Ο Ιμπραήμ τόνισε ότι απλά εκτελεί οδηγίες. Ο Δεριγνί φεύγοντας ήταν σαφής: «Αν δεχτείτε να εφαρμόσετε την ανακωχή σώζετε ίσως την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σώζετε ακόμα και τον γέρο πατέρα σας και τα κληρονομικά σας δικαιώματα (ο Ιμπραήμ ήταν θετός γιος του Μοχάμετ Άλι).

Σκεφτείτε καλύτερα. Η πλούσια Αίγυπτος αξίζει πιότερο από τον ερημωμένο Μοριά». Τόνισε ακόμα, ότι θα τον επισκεφτούν επίσημα με τον Κόδριγκτον πολύ σύντομα. Ο Ιμπραήμ διέταξε τα πλοία που κινούνταν προς την Ύδρα, να επιστρέψουν, κάτι που έγινε. Η συνάντηση των δύο ναυάρχων με τον Ιμπραήμ έγινε στο Νεόκαστρο στις 13/25 Σεπτεμβρίου.

Ο Ιμπραήμ καθόταν στο ντιβάνι του περιστοιχιζόμενος από Τούρκους και Αιγύπτιους αξιωματούχους. Ο Ταχίρ, που έβλεπε με καχυποψία όλες αυτές τις διεργασίες προσποιήθηκε ότι είναι άρρωστος και έμεινε στο καράβι του. Στη συνάντηση των Κόδριγκτον και Δεριγνί (ο Χέιδεν με τη ρωσική Μοίρα δεν είχε φτάσει ακόμα) με τον Ιμπραήμ τονίστηκε από τους δύο ναυάρχους, ότι η απόφαση των Συμμάχων προέβλεπε ότι πρέπει να εμποδίσουν κάθε μετακίνηση πλοίων, στρατευμάτων και πολεμοφοδίων σε οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας.

Ο Ιμπραήμ απάντησε ότι είχε οδηγίες να καταπνίξει και τις τελευταίες εστίες της Ελληνικής Επανάστασης και ότι πρώτος στόχος του ήταν η Ύδρα. Λόγω των νέων δεδομένων όμως, θα έπρεπε να περιμένει καινούργιες οδηγίες που θα έφταναν σε 20 περίπου μέρες. Δήλωσε επίσης ότι θα συμμορφωνόταν ως τότε, με την επιθυμία των Συμμάχων αρκεί και αυτοί να σταματούσαν τις ενέργειες των Τσορτς και Κόχραν στη Δυτική Ελλάδα.

Δεν συντάχθηκε κάποιο επίσημο έγγραφο, γιατί κατά τα οθωμανικά έθιμα, ο λόγος της τιμής του που έδωσε ο Ιμπραήμ στους ναυάρχους, ήταν αρκετή εγγύηση. Γράφτηκε ότι ο Αιγύπτιος δεν υποσχέθηκε πλήρη απραξία στους Ευρωπαίους, αλλά μόνο ότι μέχρι να πάρει οδηγίες από τον σουλτάνο δεν θα επιτεθεί στην Ύδρα, κάτι που δεν αποκλείεται να ισχύει. Πάντως σίγουρα ο Ιμπραήμ γνώριζε ότι δεν επιτρεπόταν να μετακινήσει δυνάμεις από το Ναυαρίνο.

Ο Mahmud II σουλτάνος στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης

Τα γεγονότα πριν το Ναυαρίνο – Ο όλεθρος της Μεσσηνίας

Στις 14/26 Σεπτεμβρίου, ο Ιμπραήμ ενημέρωσε τον Κόδριγκτον ότι ο Κόχραν ετοίμαζε επιχειρήσεις έξω από την Πάτρα. Ο Κόδριγκτον δεν επενέβη, με τη δικαιολογία ότι ήταν στην περιοχή εκείνη αναγνωρισμένο το δικαίωμα του θαλάσσιου αποκλεισμού από τους Έλληνες και γιατί, έτσι κι αλλιώς, αυτοί είχαν δεχτεί την ανακωχή. Μετά από αυτό ο Κόδριγκτον σάλπαρε για τη Ζάκυνθο και ο Δεριγνί για τη Μήλο.

Ο Κόδριγκτον εμποδίζει τουρκικά και αιγυπτιακά πλοία να φτάσουν στην Πάτρα

Όμως, κοντά στα Κύθηρα τα πλοία του «Scipion» και «Provence» συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Οι ζημιές του «Provence» ήταν μεγάλες και αναγκάστηκε να γυρίσει στον ναύσταθμο της Τουλόν. Αντίθετα, το «Scipion» άραξε στην Ελαφόνησο (που βρισκόταν τότε υπό αγγλική κυριαρχία), επισκευάστηκαν οι ζημιές του και πήρε μέρος στη ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Το γαλλικό πλοίο Provence, που λόγω ζημιών δεν μετείχε στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου

Ο Ιμπραήμ στο μεταξύ θεώρησε ότι οι Ευρωπαίοι δεν είχαν καμία διάθεση να εμποδίσουν τη δράση των Ελλήνων. Κάποιες ενέργειες του Τσορτς στη Δυτική Ελλάδα, των Ελλήνων στη Βοστίτσα (Αίγιο), αλλά κυρίως η σημαντική επιτυχία του Άστιγξ στη ναυμαχία της Ιτέας (δείτε και Α’ μέρος) εξόργισαν τον Αιγύπτιο. Έστειλε έτσι τον Ταχίρ, με πολλά πλοία, να ανεφοδιάσει την Πάτρα. Ενεργώντας ταχύτατα, ο Κόδριγκτον πρόλαβε τον Ταχίρ κοντά στη Ζάκυνθο και πήρε την υπόσχεση ότι θα επιστρέψει στο Ναυαρίνο. Όμως δεν έκανε κάτι τέτοιο.

Το ίδιο βράδυ ενώθηκε με άλλη Μοίρα που ερχόταν από το Ναυαρίνο, με επικεφαλής τον Ιμπραήμ. Τούρκοι και Αιγύπτιοι κινήθηκαν προς την Πάτρα εκ νέου. Λόγω θαλασσοταραχής καθυστέρησαν όμως και ο Κόδριγκτον τους πρόλαβε κοντά στο ακρωτήριο Άραξος. Χωρίς να διστάσει και παρά το γεγονός ότι είχε πολύ λίγα πλοία, ο Άγγλος άνοιξε πυρ εναντίον τους. Έντρομοι και έκπληκτοι Ιμπραήμ και Ταχίρ επέστρεψαν στο Ναβαρίνο. Ο μύθος του αήττητου και ατρόμητου Ιμπραήμ άρχισε να πλήττεται. Στο μεταξύ έφτασε και η ρωσική Μοίρα υπό τον Χέιδεν, τον οποίο συμπάθησε, όπως αναφέραμε, ιδιαίτερα, ο Κόδριγκτον.

Στις 3/15 Οκτωβρίου εξέπνευσε η προθεσμία που είχε δοθεί στον Ιμπραήμ. Στις 6/18 Οκτωβρίου οι τρεις ναύαρχοι συναντήθηκαν για να αποφασίσουν τι θα κάνουν. Τρεις μέρες νωρίτερα είχαν αγκυροβολήσει στη Σφακτηρία. Δεν ήθελαν να τους βρει ο χειμώνας στην ανεμοδαρμένη περιοχή, την ίδια ώρα που οι Τουρκοαιγύπτιοι θα είχαν αγκυροβολήσει στον ασφαλή Κόλπο του Ναυαρίνου. Επίσης, ο Ιμπραήμ έστειλε χιλιάδες στρατιώτες για να προκαλέσουν όλεθρο στη Μεσσηνία, μετά από αρνητική απάντηση που έλαβε από τους προεστούς της, αλλά και αυτούς της Μάνης, στην αξίωσή του να προσκυνήσουν. Γράφει σχετικά ο Νικηταράς: «Επληροφορήθην ότι ο αριθμός του στρατού των (Αιγυπτίων) είναι 12.000, έχοντες μεθ’ αυτών και 4.000 τσεκούρας δια να δενδροκοπήσουν τον τόπον» («Γενική Εφημερίδα», 29/9/1827).

Ο Γερβίνος, Γερμανός ιστορικός (Georg Gottfried Gervinus, 1805-1871) γράφει πως: «… κόψανε ίσαμε 60.000 συκιές κι ως 25.000 ελιές» και προσθέτει: «Η συντήρησις ολοκλήρου της επερχόμενης γενεάς ηφανίσθη (εξαφανίστηκε)». Οι κάτοικοι τρέχανε σε βουνά και λαγκάδια για να σωθούν. Εκεί τους αποτελείωσε η πείνα. Ο Κολοκοτρώνης που πληροφορήθηκε τα γεγονότα έστειλε με τη σκαμπαβία (βοηθητική λέμβο) του Γιαννέα (όπως αναφέρει ο Δ. Φωτιάδης) είδηση στους ναυάρχους για τα δεινά που προκαλεί ο Ιμπραήμ: «Ιδού τι κάνει ο εχθρός των Ελλήνων».

Georg Gottfried Gervinus

Το μήνυμα παρέλαβε ο Δεριγνί που βρισκόταν έξω από το Ναυαρίνο. Κόδριγκτον και Χέιδεν έφτασαν την επόμενη (2/14 Οκτωβρίου 1827). Οι δύο ναύαρχοι ενημερώθηκαν από τον Δεριγνί για το μήνυμα του Κολοκοτρώνη. Ο Γάλλος ναύαρχος έφυγε με τα πλοία του για να ανεφοδιαστεί στη Ζάκυνθο. Ο Κόδριγκτον και ο Χέιδεν αποφάσισαν να στείλουν τις φρεγάτες «Cabrian» με πλοίαρχο τον G.W.Hamilton και «Konstantin», με πλοίαρχο τον Khruschev, στη στεριά για να διαπιστώσουν τι ακριβώς συμβαίνει.

Συνάντησαν τον κεχαγιάμπεη (ανώτατο αξιωματικό του Ιμπραήμ), που ήταν επικεφαλής της «επιχείρησης» στη Μεσσηνία και του ζήτησαν να σταματήσει τις καταστροφές. Αυτός απάντησε ότι παίρνει εντολές από τον ανώτερό του «να καίει και να κόβει». Παρά την επισήμανση ότι κάνει πράγματα που δεν είναι «του πολέμου και της ανθρωπότητας», ο κεχαγιάμπεης έμεινε ανένδοτος. Οι δύο φρεγάτες πήγαν στις Κιτριές. Από εκεί ο Hamilton έστειλε μήνυμα στους ναυάρχους, ότι η κατάσταση ήταν χειρότερη απ’ ό,τι φαντάζονταν.

«Εάν ανεχθώσιν επί πλέον του Ιμβραήμ να μείνει εν Ελλάδι πρέπει να είναι βέβαιοι ότι θα ίδωσι πλέον (περισσότερο) του τρίτου του πληθυσμού αποθνήσκον της πείνας» (Jurien de la Graviere, «Ιστορία του υπέρ της ανεξαρτησίας των Ελλήνων αγώνος κυρίως του ναυτικού», σ. 275). Στις 4/16 Οκτωβρίου επέστρεψε ο Δεριγνί από τη Ζάκυνθο. Οι τρεις ναύαρχοι συνέταξαν έγγραφο προς τον Ιμπραήμ με το οποίο απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθρικών ενεργειών του στην Πελοπόννησο, με βάση τους όρους της Συνθήκης, διαφορετικά θα αντιμετώπιζε «τας αμέσους συνεπείας μίας αρνήσεως ή μίας υπεκφυγής».

Το μήνυμα αυτό μετέφερε ο Συνταγματάρχης Cradock, στρατιωτικός ακόλουθος στην Κωνσταντινούπολη, αποσπασμένος στη μοίρα του Κόδριγκτον. Ο Μοχαρέμπεης, ένας από τους επικεφαλής του αιγυπτιακού στόλου, με τον οποίο συναντήθηκε ο Cradock του είπε ότι ο Ιμπραήμ και ο διερμηνέας του απουσιάζουν, ο δεύτερος στη Μεθώνη. Ο Cradock περίμενε τον διερμηνέα, που επέστρεψε την επόμενη μέρα από τη Μεθώνη και του ζήτησε να μεταφέρει άμεσα τη διακοίνωση στον Ιμπραήμ. Ο διερμηνέας απάντησε πως ο Ιμπραήμ του είχε πει πως οι κινήσεις του ήταν μυστικές. Έτσι, ούτε ήξερε πού είναι, για να οδηγήσει εκεί τον Cradock, ούτε μπορούσε ο ίδιος να πάρει τη διακοίνωση και να τη δώσει στον Ιμπραήμ.

Ήταν φανερό ότι ο Ιμπραήμ απέφευγε κάθε επαφή με τους ναυάρχους. Όταν ο Cradock επέστρεψε άπραγος, Κόδριγκτον, Δεριγνί και Χέιδεν κατάλαβαν πως δεν είχαν άλλη επιλογή από το να μπουν στον Κόλπο του Ναυαρίνου. Άλλωστε, στις 6/18 Οκτωβρίου, με πλήρη άπνοια, τα πλοία τους παρασύρονταν από θαλάσσια ρεύματα. Ρώτησαν τους Έλληνες πλοηγούς τους (τον Πέτρο Μικέλη ο Κόδριγκτον, τον Μοδινό ο Δεριγνί και τον Σάντο Μπαλούρδο ο Χέιδεν), αν σε περίπτωση θαλασσοταραχής θα μπορούσαν να κρατήσουν τους στόλους τους έξω απ’ το Ναυαρίνο. Και οι τρεις απάντησαν αρνητικά.

Ο Κόδριγκτον μετά από συζήτηση με τον Δεριγνί κοινοποίησε στον Χέιδεν, που συμφώνησε μαζί τους, ότι πρέπει να μπουν στον Κόλπο του Ναυαρίνου «για να επαναλάβουν στον Ιμπραήμ τις προτάσεις που, σύμφωνα με το πνεύμα της Συνθήκης, ήταν προφανώς προς το συμφέρον της Πύλης». Στις 7/19 Οκτωβρίου ο Κόδριγκτον, που ήταν άτυπα επικεφαλής των συμμαχικών στόλων (ο ίδιος ήταν Αντιναύαρχος και οι άλλοι δύο Υποναύαρχοι) εξέδωσε σχετική οδηγία για την είσοδο στον Κόλπο.

Vladimir Kosov, η Ναυμαχία του Ναυαρίνου

Η ναυμαχία του Ναυαρίνου – Άγνωστες λεπτομέρειες

Στον αιγυπτιακό στόλο υπήρχαν νεότευκτα στη Μασσαλία πλοία με επικεφαλής τον Πλοίαρχο Letellier και τους αξιωματικούς Bompar, Chabert, Ledentu, d’isuard, Matraire, Maffre, Briand και Lucciana. Γνωρίζοντάς το, ο Δεριγνί τους είχε στείλει από τις 4/16 Οκτωβρίου σημείωμα, στο οποίο έγραφε ότι ο οθωμανικός στόλος παραβίασε την αναστολή των εχθροπραξιών και θα υποστεί τις συνέπειες. Τους τόνιζε ότι υπάρχει περίπτωση να πολεμήσουν εναντίον της εθνικής τους σημαίας: «… παρέχω υμίν ειδοποίησιν, την οποίαν δεν πρέπει να περιφρονήσετε αν παρεμείνετε Γάλλοι».

Υπάρχουν και αναφορές ότι ο Δεριγνί τους υπενθύμιζε ότι κάτι τέτοιο συνιστά προδοσία και πως αν συλλαμβάνονταν, θα εκτελούνταν. Όλοι, πλην του Letellier αποχώρησαν με αυστριακά πλοία. Ο Letellier παρέταξε με άψογο τρόπο τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο, σε τρεις γραμμές, σε σχήμα πετάλου (μηνοειδές) και προφασιζόμενος ασθένεια βγήκε στη στεριά. Το πέταλο ξεκινούσε από το Νεόκαστρο και έφτασε ως το Μαραθονήσι. Στην ξηρά υπήρχαν επάκτια πυροβολεία που αποτελούσαν ένα ακόμα κίνδυνο για τους Ευρωπαίους. Στις 8/20 Οκτωβρίου 1827 φύσηξε ούριος άνεμος και οι τρεις στόλοι έβαλαν πλώρη για τον Κόλπο του Ναυαρίνου.

Έπλεαν σε δύο γραμμές. Στην πρώτη, τη δεξιά η αγγλική και η γαλλική και στην αριστερή, η ρωσική. Η δύναμη των Συμμάχων ήταν συνολικά 27 πλοία: 12 αγγλικά, 7 γαλλικά και 8 ρωσικά. Αυτά ήταν: “Asia”, “Genoa”, “ Albion”, “Glasgow”, “Cambrian”, “Dartmouth”, “Talbot”, “HMS Rose”, “HMS Brisk”, “HMS Musquito”, “HMS Philomel” και “HMS Hind” (αγγλικά), τα γαλλικά «Sirene” (ναυαρχίδα), “Breslaw”, “Scrpion”, “Trident”, “Armide”, “Alcyone” και “Daphne” και τέλος, τα ρωσικά: “Azov”(ναυαρχίδα, με τον ναύαρχο Χέιδεν και Πλοίαρχο τον περίφημο Mikhail Petrovich Lazarev, ο οποίος το 1813-16 ήταν ο πρώτος που έκανε τον περίπλου της Γης και το 1820 ανακάλυψε την ηπειρωτική Ανταρκτική), “Gangut”, “Lezekiil”, “Aleksandr Nevskii”, “Provomyi”, “Konstantin”, “Elena” και “Kastor”.

Michail Petrovich Lazarev

Για τον αριθμό των αντιπάλων πλοίων υπάρχουν διάφορες απόψεις. Η Μοίρα του Αιγύπτιου Καπετάν μπέη (κατά μία εκδοχή λεγόταν Μουσταφά), με 19 πλοία, η Μοίρα του Moharram Bey, του επικεφαλής του αιγυπτιακού στόλου με 41 πλοία και 5 ή 6 πυρπολικά, η Μοίρα Τύνιδος, με δύο φρεγάτες κι ένα μπρίκι και η Μοίρα του Ταχίρ πασά, με 20 πλοία. Υπάρχουν επίσης αναφορές για αυστριακά μεταγωγικά πλοία που είχε στείλει ο Μέτερνιχ στον Ιμπραήμ. Ο Ταχίρ ήταν ο επικεφαλής του ενωμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Συνολικά, τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία, μαζί με τα μεταγωγικά ήταν 125 ή 126, με 2.240 πυροβόλα, ενώ τα συμμαχικά ήταν 27 με 1.324 πυροβόλα, ισχυρότερα όμως από αυτά των αντιπάλων.

Η διάταξη των πλοίων στον Κόλπο του Ναυαρίνου

Στη 1.30 μ.μ. ξεκίνησε η είσοδος των συμμαχικών πλοίων. Στις 2.μ.μ η “Asia” περνούσε μπροστά από το Νεόκαστρο. Όπως γράφει ο κυβερνήτης του γαλλικού πλοίου “Scipion”: «Οι Τούρκοι μας έβλεπαν να περνάμε καπνίζοντας τα τσιμπούκια τους». Οι Αιγύπτιοι, παρακολουθούσαν έκπληκτοι την είσοδο των πλοίων των Ευρωπαίων στο Ναυαρίνο. Ο Moharram Bey έστειλε με μία σκαμπαβία μήνυμα στον Κόδριγκτον, «να μην μπει με τα καράβια του στον Κόλπο – «Πέστε του, πως ήρθα να δώσω κι όχι να πάρω διαταγές» απάντησε ξερά ο Κόδριγκτον.

Η αγγλική ναυαρχίδα Asia και άλλα πλοία στο Ναυαρίνο

Τα μέλη των πληρωμάτων ήταν περίπου 30.000 Οθωμανοί και απέναντί τους 8.000 Ευρωπαίοι. Κάποια στιγμή ένα πυρπολικό κόλλησε στο αγγλικό πλοίο “Dartmouth”. Ο καπετάνιος του Φέλοους έστειλε προς το πυρπολικό μία βάρκα με αξιωματικούς. Επικεφαλής τους ήταν ο Υποπλοίαρχος Fitz-Roy που κρατούσε λευκή σημαία. Από το πυρπολικό πυροβόλησαν τον Fitz - Roy και τον σκότωσαν. Από το “Darthmouth” υπήρξε ομοβροντία πυρών προς τους Αιγυπτίους που πυροβόλησαν προς τη βάρκα των Άγγλων, σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας όσους επέβαιναν σ’ αυτή.

Ο Κόδριγκτον έστειλε στον Moharram τον υπασπιστή του με τον Έλληνα πλοηγό Πέτρο Μικέλη για να του ζητήσει να αποχωρήσουν τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία και να μην υπάρξει σύγκρουση. Ενώ ο υπασπιστής του Κόδριγκτον μιλούσε με τον Moharram ένας Αιγύπτιος πυροβόλησε και σκότωσε τον Μικέλη, καθώς κατάλαβε ότι ήταν Έλληνας.

Ελληνικό γραμματόσημο του 1927 που απεικονίζει τον Κόδριγκτον

Ο Δεριγνί μάταια καλούσε τον κυβερνήτη της αιγυπτιακής φρεγάτας “Esmina”, με τη χρήση τηλεβόα μάλιστα, να απομακρυνθεί από το “Sirene”. Ήταν όμως αδύνατο πλέον να σταματήσει η σύγκρουση. Καθώς κάποια γαλλικά πλοία και όλη η ρωσική Μοίρα δεν είχαν καταφέρει να μπουν στον Κόλπο, η σύγκρουση παρέμενε αμφίρροπη. Επρόκειτο για μάχη πλοίων «σώμα με σώμα», καθώς σε ελάχιστη έκταση είχαν συγκεντρωθεί περισσότερα από 100 πλοία. Γύρω στις 3.00 μ.μ. ο άνεμος βοήθησε τα ρωσικά και τα υπόλοιπα γαλλικά πλοία να μπουν στον Κόλπο του Ναυαρίνου.

Η είσοδος των ρωσικών πλοίων ήταν καταλυτική για την εξέλιξη της ναυμαχίας. Τα βαριά ρωσικά πυροβόλα εξόντωσαν τα επάκτια πυροβολεία και προκάλεσαν τη βύθιση ή σοβαρές καταστροφές πολλών τουρκοαιγυπτιακών πλοίων. Κάποια στιγμή, η ρωσική ναυαρχίδα “Azov” κινδύνευσε σοβαρά, ωστόσο η παρέμβαση του γαλλικού “Breslaw” που βύθισε δύο εχθρικά πλοία και εξουδετέρωσε άλλα τρία ήταν σωτήρια. Γύρω στις 6 μ.μ. η ναυμαχία είχε τελειώσει. Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος είχε συντριβεί. 60 από τα 89 πλοία του Ιμπραήμ καταστράφηκαν.

Μερικά ακόμα ανατινάχθηκαν από τα πληρώματά τους και μόνο 14 επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια δύο μήνες αργότερα! Περισσότεροι από 6.000 Τούρκοι και Αιγύπτιοι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Από το συμμαχικό στόλο 655 αξιωματικοί και ναύτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Οι 272 ήταν Άγγλοι, οι 198 Ρώσοι και οι 185 Γάλλοι. Οι Άγγλοι νεκροί τάφηκαν στο Μαραθονήσι, οι Ρώσοι στη Σφακτηρία και οι Γάλλοι στη νησίδα Πύλο (Φανάρι ή Τσιχλί Μπαμπά).

George Philip Reinagle, Η ναυμαχία του Ναυαρίνου

Απόηχος και συνέπειες της ναυμαχίας

Όπως είναι φυσικό η είδηση της συμμαχικής νίκης στο Ναυαρίνο που μεταφέρθηκε πρώτα από κάποιους βοσκούς που βρίσκονταν στα γειτονικά με την Πύλο βουνά προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στην Ελλάδα. Την επόμενη, ο Ιμπραήμ ανέβηκε στην αγγλική ναυαρχίδα για να αποδεχτεί τους όρους της Συνθήκης. Το ίδιο έκανε και ο μεγάλος ηττημένος, ο Ταχίρ, μπέης που ανεβαίνοντας τη σκάλα της είπε: «Να και μια υπόθεση που μπορεί να μου κοστίσει το κεφάλι…». Είναι γνωστή η λεπτεπίλεπτη, αβρή συμπεριφορά των Τούρκων, να κόβουν τα κεφάλια εχθρών, αλλά και δικών τους που ηττήθηκαν σε μάχες…Οι Αιγύπτιοι ναύαρχοι τραυματίστηκαν σοβαρά.

Ο Στράτφορντ Κάνινγκ έμαθε πρώτος τα, ευχάριστα γι’ αυτόν, νέα. Η Πύλη, στις 2 Νοεμβρίου έμαθε την τραγωδία. Όταν οι διερμηνείς των Ευρωπαίων πήγαν να εκφράσουν τη λύπη τους στον Περτέβ, αυτός απάντησε ότι «η λύπη τους μοιάζει μ’ εκείνη ενός ανθρώπου που, αφού σπάσει το κεφάλι ενός άλλου, τον βεβαιώνει έπειτα πως φιλικές είναι οι διαθέσεις του». Και πρόσθεσε: «Το παιδί γεννήθηκε και είναι πια γνωστό το γένος του»… Ο φιλελεύθερος λόρδος John Russel χαρακτήρισε τη ναυμαχία του Ναυαρίνου ως «την πιο τίμια από καταβολής κόσμου» και μάλλον είναι ο πιο εύστοχος χαρακτηρισμός γι’ αυτή…

Πηγές: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», τ. ΙΒ’ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ, «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821», Τόμος γ’, Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, Τρίτη Έκδοση 2018.
ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ, «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821».
ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Α. ΚΟΚΚΙΝΟΥ, «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ», ΤΟΜΟΣ ΣΤ’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΛΙΣΣΑ»

https://www.protothema.gr/