Οι καταστροφολόγοι που βιάστηκαν να «θάψουν» το ευρώ

Η κρίση του ευρώ έχει πλέον υποχωρήσει, αφήνοντας εκτεθειμένους πολλούς (ιδιαίτερα Αγγλοσάξονες) Ευρωσκεπτικιστές. Για ένα μεγάλο μέρος του 2012, το κλίμα ήταν γεμάτο από προβλέψεις επικείμενης καταστροφής. Βρετανοί και Αμερικάνοι ήταν στην εμπροσθοφυλακή της καταστροφολογίας. Σε κάθε περίπτωση, οι προβλέψεις σχετικά με την κατάρρευση του ενιαίου νομίσματος αποδείχθηκαν, σε μεγάλο βαθμό, υπερβολικές.

Ακόμα και ο πιο ένθερμος φιλοευρωπαϊστής, θα δυσκολευόταν να υποστηρίξει ότι οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν αντιμετωπίσει με επιτυχία τις μεγάλες προκλήσεις της οικονομίας. Η ήπειρος συνεχίζει να έχει ελάχιστη ανάπτυξη, χρόνια ανεργία και τεράστιο δημόσιο χρέος. Οι τράπεζες κάθε άλλο παρά σφύζουν από υγεία, και για το μέλλον προβλέπονται άφθονες πολιτικές μάχες. Από την άλλη πλευρά, οι υπουργοί Οικονομικών δεν περνούν πια κάθε στιγμή της ημέρας ελέγχοντας τα spread των κρατικών ομολόγων. Η ιδιωτική χρηματοδότηση ρέει ξανά πίσω προς την περιφέρεια.

Αξίζει να διερευνήσουμε το πού έκαναν λάθος οι πεσιμιστές και οι καταστροφολόγοι. Οι απαντήσεις που θα συναντήσουμε παρέχουν μία ένδειξη ως προς τη μελλοντική αρχιτεκτονική της ευρωζώνης και το πολιτικό σχήμα της Ευρώπης.

Το πιο προφανές λάθος ήταν η υποτίμηση της πολιτικής θέλησης των ευρωπαίων ηγετών να διατηρήσουν ζωντανό το «όνειρο». Ειπώθηκε ότι τα κράτη της περιφέρειας δεν θα είχαν την πολιτική βούληση να διατηρήσουν τα βάρβαρα μέτρα λιτότητας. Οι ταραχές θα εξαπλώνονταν από την Αθήνα στη Ρώμη, τη Μαδρίτη και τη Λισαβόνα. Η Γερμανία δεν είχε την απαραίτητη, εγχώρια πολιτική στήριξη που χρειαζόταν για να εγγυηθεί στους οφειλέτες. 

Αυτό το επιχείρημα δεν ήταν δίχως βάση. Η Ελλάδα, ιδιαίτερα, φαινόταν να γλιστράει εκτός νομισματικής ένωσης. Η Ισπανία φαινόταν αντιμέτωπη με τον ακατόρθωτο στόχο αποκατάστασης ενός ακρωτηριασμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι οικονομίες της περιφέρειας ήταν απελπιστικά μη ανταγωνιστικές. Η Γερμανική κοινή γνώμη ήταν ασυνήθιστα εχθρική προς τη διάσωση των χωρών του «Club Med».

Ωστόσο, αυτό που έλειπε από τις περισσότερες Βρετανικές, αλλά και από αρκετές Αμερικάνικες, αναλύσεις ήταν μία εκτίμηση της δύναμης της πολιτικής. Οι μυριάδες προσπάθειες στήριξης του ευρώ ήταν κάθε άλλο παρά κομψές. Ο συνεχής δισταγμός αύξησε το κόστος τους και παράλληλα μείωσε την αποτελεσματικότητά τους. Αλλά, πίσω από τη λιτότητα, τις διασώσεις και τους μηχανισμούς χρηματοδότησης, παραμένει ισχυρή αποφασιστικότητα.

Για πολλούς στη Βρετανία, όπως ακούσαμε τις προάλλες από τον πρωθυπουργό David Cameron, η ΕΕ έχει να κάνει μόνο με την ενιαία αγορά. Για τους υπόλοιπους είναι ένα πολιτικό σχέδιο – ο εγγυητής της γαλλογερμανικής συμφιλίωσης, της ελευθερίας στις πρώην δικτατορίες της αριστεράς και της δεξιάς, και της Ευρωπαϊκής φωνής σε έναν κόσμο όπου η εξουσία οδεύει όλο και γρηγορότερα προς τα ανατολικά.

Κατά τη διάρκεια ενός δυσάρεστου επεισοδίου πέρυσι, άκουσα έναν Γερμανό αξιωματούχο να λέει πόσο τυχερή ήταν η Βρετανία που έμεινε έξω από το ευρώ. Αν ήταν ενταγμένη, θα είχε σπεύσει να φύγει από την ευρωζώνη στο πρώτο ίχνος κινδύνου.  

Το σημείο καμπής ήρθε όταν η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατάρρευση της ευρωζώνης θα ενείχε τον κίνδυνο διάλυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία θα έχανε το στρατηγικό πλαίσιο που διασφαλίζει την ασφάλεια και την ευημερία της. Είναι εντυπωσιακό το πώς ο εθνικός διάλογος άλλαξε εντός λίγων μηνών, και η συζήτηση μετατοπίστηκε από τους «ανεύθυνους» Έλληνες στον ζωτικό ρόλο του Ευρώ στη διασφάλιση των Γερμανικών συμφερόντων.

Η κα Μέρκελ αποφάσισε στα τέλη του καλοκαιριού ότι παραήταν επικίνδυνο να επιτρέψει στην Ελλάδα να φύγει. Την ίδια περίοδο περίπου, τάχθηκε με το μέρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ενάντια της Bundesbank. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, πήρε το πράσινο φως για να εγγυηθούν τα ομόλογα των κρατών της περιφέρειας. Όταν η ΕΚΤ είχε τοποθετηθεί ως δανειστής πρώτης λύσης, οι αγορές έμειναν αβοήθητες στη λάθος πλευρά ενός αγώνα που δε μπορεί να κερδηθεί.  

Το άλλο σφάλμα ήταν εννοιολογικό – προϊόν τετράγωνης λογικής και μιας οικονομικής θεωρίας που έχει πλέον στερέψει. Η Ευρωζώνη, είπαν οι καταστροφολόγοι, βρισκόταν σε ένα απλό σταυροδρόμι. Θα μπορούσε να γίνει μία οικονομική και πολιτική ένωση –μια εκδοχή των Ηνωμένων Πολιτειών Ευρώπης- ή ήταν καταδικασμένη. Επειδή ήταν φανερό ότι η Γερμανία, η Γαλλία και οι υπόλοιποι δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τις εθνικές τους ταυτότητες, ήταν λογικό να εικάσουμε ότι το ευρώ ήταν ένα νόμισμα δίχως μέλλον.  

Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν «οικοδόμηση της Ευρώπης» δεν συμμορφώνεται με τα υπάρχοντα πολιτικά μοντέλα. Η ΕΕ παντρεύει το υπερεθνικό με το εθνικό. Το ευρώ διαμορφώθηκε στο ίδιο ακριβώς καλούπι. Σίγουρα, ήταν λάθος ότι δεν υπήρχε εξ’ αρχής πρόβλεψη για περαιτέρω οικονομική ολοκλήρωση. Και, ναι, η διατήρηση του ενιαίου νομίσματος θα απαιτήσει τελικά ένα σημαντικό άλμα προς τον δημοσιονομικό φεντεραλισμό. Ωστόσο, ούτε η «πολιτική ένωση» που προβλέπεται από τη Γερμανία, ούτε η «οικονομική διακυβέρνηση» που προτείνει η Γαλλία, προϋποθέτουν την κατάργηση του έθνους-κράτους. Ούτε είναι αναγκαίο να φανταστούν κάτι τέτοιο.

Μία μελέτη που πρόκειται να δημοσιευθεί σύντομα από οικονομολόγους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, δείχνει ότι ακόμα και οι πιο σθεναρές πολιτικές ομοσπονδίες ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό στην κατανομή της οικονομικής ισχύος μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των συνιστωσών πολιτειών. Ελάχιστες –αν όχι καμία- φτάνουν στο σημείο να προσφέρουν την συγκεντρωτική εγγύηση δανεισμού που υπονοείται από τις προτάσεις που θέλουν την ευρωζώνη να εκδίδει ευρωομόλογα.  

Ο Μπαράκ Ομπάμα το έχει αντιληφθεί αυτό. Όταν ενημερώθηκε για τη γερμανική απροθυμία συμπλήρωσης μίας λευκής επιταγής, ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε ότι κατανοεί απόλυτα την επιφυλακτικότητα της κυρίας Μέρκελ. Άλλωστε, οι πολιτείες των ΗΠΑ δεν προβλέπεται να προβαίνουν στη διάσωση υπερχρεωμένων γειτόνων.

Απ’ ότι φαίνεται, η ευρωζώνη στην τελική της μορφή θα είναι μία πολύ πιο «σφιχτή» οικονομική ένωση που ωστόσο θα έχει αποτύχει όσον αφορά τον πολιτικό φεντεραλισμό. Η αναπληρώτρια γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, Νεμάτ Σαφίκ, το έθεσε πολύ σωστά σε πρόσφατη συνάντηση του Γαλλοβρετανικού Συνεδρίου στο Παρίσι. Ο προορισμός της Ευρώπης βρίσκεται κατά πάσα πιθανότητα «στο λασπώδες ενδιάμεσο μεταξύ της μεταβλητής γεωμετρίας και των υβριδίων μεταξύ ομοσπονδιακών και διακυβερνητικών λύσεων».

Το ευρώ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστιες πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις – αν και εκείνοι που ρίχνουν όλο το φταίξιμο στο ενιαίο νόμισμα θα έπρεπε ίσως να εξηγήσουν γιατί η Βρετανία είναι σε ακόμα μεγαλύτερο χάος. Κανείς δε μπορεί να είναι βέβαιος ότι το νόμισμα θα επιβιώσει για πάντα. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι νομισματικές ενώσεις συχνά διασπώνται. Αλλά τουλάχιστον τώρα γνωρίζουμε ότι οι πολιτικοί δεν θα εγκαταλείψουν τόσο εύκολα τα όπλα.   http://www.sofokleous10.gr