Τα μνημόνια και το δράμα των «πρωτάρηδων»

Η τύχη του πρωτάρη, είναι μία λαϊκή έκφραση που χρησιμοποιείται όταν κάποιος αρχάριος σε οποιονδήποτε τομέα επιτυγχάνει πράγματα πολύ πιο εύκολα και γρήγορα σε σχέση με τους παλιότερους. Αυτό όμως δεν συνέβη με τους… πρωτάρηδες των μνημονίων. Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιρλανδία πληρώνουν ακριβά την προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης. Σκληρά μέτρα λιτότητας, βαθιά ύφεση και εκτίναξη της ανεργίας αποτελούν  ένα εκρηκτικό κοκτέιλ για τις οικονομίες των χωρών αυτών.  Στον αντίποδα η Ισπανία, έχοντας μάθει από τα λάθη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, χρησιμοποίησε κάθε διαθέσιμο όπλο για να επιτύχει τους καλύτερους δυνατούς όρους στο δικό της πακέτο διάσωσης. Όπως φάνηκε εκ των υστέρων, δεν δίστασε να καταφύγει ακόμα και στον ωμό εκβιασμό. Και ενώ η αρχική θριαμβολογία του Ραχόι, μαζί με τους ισχυρισμούς του ότι οι Ευρωπαίοι του έδωσαν 100 δισ. ευρώ χωρίς ανταλλάγματα, αποδείχθηκαν υπερβολικοί, εντούτοις ένα είναι βέβαιο: Οι όροι που επιβλήθηκαν στην Ισπανία είναι σαφώς ευνοϊκότεροι σε σχέση με τα όσα αναγκάστηκαν να υποστούν οι άλλες χώρες που χρειάστηκαν βοήθεια πριν από αυτήν. Το αίτημα της επαναδιαπραγμάτευσης των μνημονίων, που εδώ και μήνες προωθούν Αθήνα, Δουβλίνο και Λισαβόνα, ποτέ δεν έμοιαζε δικαιότερο.

«Οι όροι πρέπει να είναι οι ίδιοι για όλους», διαμαρτυρήθηκε και με το δίκιο του ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Πέδρο Κοέλιο. «Δεν γίνεται να υπάρχουν χώρες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας», τόνισε ο ηγέτης των Σοσιαλιστών, Αντόνιο Χοσέ Σεγούρο. Η Πορτογαλία φλερτάρει εδώ και μήνες με το αίτημα της επαναδιαπραγμάτευσης των όρων του δικού της μνημονίου, στο οποίο είχε συμφωνήσει για να λάβει το πακέτο διάσωσης των 78 δισ. ευρώ. Η αλήθεια είναι ότι η Λισαβόνα είχε ελάχιστα περιθώρια για πραγματική διαπραγμάτευση τον Απρίλιο του 2011, όταν ζητούσε τη βοήθεια των Ευρωπαίων. Η κυβέρνησή της είχε καταρρεύσει υπό το βάρος της λιτότητας, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να στείλει στις διαπραγματεύσεις έναν προσωρινό πρωθυπουργό με αμφίβολη δικαιοδοσία. Με τη χώρα σε προεκλογική περίοδο, αποκλεισμένη από τις αγορές ομολόγων και με τις λήξεις ομολόγων να την πιέζουν ασφυκτικά, η Πορτογαλία αναγκάστηκε να συμφωνήσει σε ένα σκληρό πακέτο. Τους τελευταίους μήνες, ο Κοέλιο δήλωνε ότι σκοπεύει να τηρήσει τους δημοσιονομικούς στόχους του πακέτου αυτού, όμως, ζητούσε μεγαλύτερη ευελιξία στην εφαρμογή του προγράμματος.

Στην άλλη πρωτεύουσα της λιτότητας, το Δουβλίνο, είναι πλέον πασιφανές ότι η Ιρλανδία πληρώνει πολύ ακριβά το γεγονός ότι υπήρξε ένα από τους «πρωτάρηδες» των μνημονίων. «Ήμασταν οι πρώτοι στη γραμμή του πυρός. Προκειμένου να προστατευτεί το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, δεχτήκαμε πολύ βαρύ πλήγμα. Θέλουμε κάποια αναγνώριση για αυτό», δήλωσε ο υπουργός Ενέργειας, Πατ Ράμπιτ. Οι Ιρλανδοί πολιτικοί παραδέχτηκαν εκ των υστέρων ότι όταν χτύπησαν την πόρτα της τρόικας για το πακέτο διάσωσης των 85 δισ. ευρώ, το φθινόπωρο του 2010, κανείς τους δεν ήξερε τι έκανε. Δεν υπήρχε εγχειρίδιο ή βιβλίο να τους καθοδηγήσει στη διαδικασία. Η ειρωνεία, στην περίπτωση της Ιρλανδίας, είναι ότι η κρίση της είναι τόσο όμοια με την ισπανική, όμως, η αντιμετώπισή της από τους Ευρωπαίους είναι πολύ διαφορετική. Για αυτό και ο Ιρλανδός πρωθυπουργός, Έντα Κένι, ξεκαθάρισε ότι η όποια επιείκεια δίνεται στην Ισπανία, θα πρέπει να δοθεί και στις υπόλοιπες χώρες της περιφέρειας. Όταν η Ιρλανδία διαπραγματευόταν το δικό της πακέτο διάσωσης, είχε ζητήσει αυτό ακριβώς που ζήτησε και έλαβε η Ισπανία: Την απευθείας στήριξη των τραπεζών της από τους ξένους πιστωτές. Οι Ευρωπαίοι αρνήθηκαν και αντ΄ αυτού, έθεσαν ολόκληρη την ιρλανδική οικονομία υπό την εποπτεία της τρόικας, απαιτώντας σκληρή λιτότητα. Πόρτες ερμητικά κλειστές συνάντησε η Ιρλανδία και όταν ζήτησε να περιοριστεί όσο γίνεται το κόστος των τραπεζικών διασώσεων. Το Δουβλίνο θέλησε να μοιραστεί το κόστος αυτό με τους ομολογιούχους των τραπεζών (μέσω haircut στα senior ομόλογα). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο συμφώνησε, αφού παραδοσιακά επικροτεί τέτοια μέτρα που ενισχύουν τη βιωσιμότητα του χρέους, στις χώρες τις οποίες αναλαμβάνει να βοηθήσει. Όμως, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν αντίθετη. Η Ιρλανδία αναγκάστηκε να σηκώσει μόνη της ολόκληρο το βάρος της διάσωσης των τραπεζών. Τουλάχιστον, κατάφερε με νύχια και με δόντια να προστατεύσει το χαμηλό φορολογικό συντελεστή του 12,5% για τις επιχειρήσεις. Αυτό το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος του οικονομικού θαύματος του λαβωμένου πλέον Κελτικού Τίγρη, όμως, αποτελεί «κόκκινο πανί» για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους.

Ελλάδα

Η Ελλάδα είναι ειδική περίπτωση, συνηθίζουν να λένε οι Ευρωπαίοι πολιτικοί. Όχι μόνο γιατί η ελληνική κρίση έχει αιτίες και χαρακτηριστικά που διαφέρουν σημαντικά από τα όσα συνέβησαν στις υπόλοιπες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Κυρίως, η Ελλάδα θεωρείται ειδική περίπτωση γιατί το δικό της πακέτο διάσωσης είναι πολύ διαφορετικό από τα όσα εφαρμόστηκαν στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Και οι Ευρωπαίοι είναι αποφασισμένοι να κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους ώστε οι άλλες διασώσεις να μην ακολουθήσουν το δρόμο που πήρε η ελληνική.

Πρώτα από όλα, η Ελλάδα ζήτησε και έλαβε όχι ένα, αλλά δύο πακέτα διάσωσης. Το πρώτο πακέτο δανείων, των 110 δισ. ευρώ αποδείχθηκε στην πορεία ανεπαρκές, και έτσι συγχωνεύτηκε με το δεύτερο πακέτο, των 130 δισ. ευρώ. Όμως, η μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι η ελληνική διάσωση είναι η μοναδική στην οποία επιβλήθηκε η συμμετοχή των ιδιωτών ομολογιούχων. Με την αναδιάρθρωση του χρέους, η χώρα απαλλάχθηκε από βάρη 105 δισ. ευρώ. Ως αντάλλαγμα, η Αθήνα συμφώνησε να εφαρμόσει ένα από τα σκληρότερα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής στη σύγχρονη οικονομική ιστορία. Έως το 2013, καλείται να πραγματοποιήσει περικοπές ίσες με το 20% του ΑΕΠ.

Ιρλανδία

Η ιρλανδική κρίση δεν μοιάζει με την ελληνική. Στην Ιρλανδία δεν υπήρξε σπάταλο κράτος, ακριβός δημόσιος τομέας ή παράδοση φοροδιαφυγής. Υπήρξε όμως μια κλασική τραπεζική κρίση. Η μοιραία στιγμή για τη χώρα δεν ήταν άλλη από την απόφαση του Δουβλίνου να εγγυηθεί το σύνολο του τραπεζικού συστήματος. Όχι μόνο των καταθέσεων, αλλά και των υποχρεώσεων των τραπεζών. «Καμία τράπεζα δεν θα χρεοκοπήσει», δήλωσε ο τότε υπουργός Οικονομικών Μπράιαν Λένιχαν. Αυτό ήταν το λάθος της Ιρλανδίας. Για να τηρήσει την υπόσχεση του Λένιχαν, το ιρλανδικό κράτος ανέλαβε να πληρώσει τον τεράστιο λογαριασμό της διάσωσης των τραπεζών, με αποτέλεσμα την εκτίναξη του δημοσιονομικού ελλείμματος στο αστρονομικό 32% του ΑΕΠ. Πρόκειται για επίπεδα 11 φορές υψηλότερα από αυτά που επιτρέπουν οι κανόνες της Ευρωζώνης.

Έτσι, χρειάστηκε να λάβει δάνεια διάσωσης 85 δισ. ευρώ. Το αντάλλαγμα ήταν, και σε αυτή την περίπτωση, η λιτότητα. Ο προϋπολογισμός του 2011 περιελάμβανε περικοπές 4 δισ. ευρώ και άλλα 2 δισ. ευρώ σε αυξήσεις φόρων. Για το 2012 προβλέπονται 2,2 δισ. ευρώ σε περικοπές και 1,6 δισ. ευρώ σε νέους φόρους. Το Δουβλίνο μείωσε τον κατώτατο ωρομίσθιο κατά 1 ευρώ, στα 7,65 ευρώ και αύξησε το ΦΠΑ κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες, στο 23%.

Πορτογαλία

Την άνοιξη του 2011, η Λισαβόνα προσήλθε στις διαπραγματεύσεις για το δικό της πακέτο διάσωσης, των 87 δισ. ευρώ, με μία προσωρινή κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός της, Ζοζέ Σόκρατες, επέστρεψε λέγοντας: «Η διάσωση είναι ένα καλό deal».

Ήταν, όμως, ένα σκληρό deal για τους Πορτογάλους. Ως αντάλλαγμα για το πακέτο διάσωσης, η Λισαβόνα συμφώνησε να προχωρήσει σε μειώσεις μισθών έως και κατά 20% για τους δημοσίους υπαλλήλους και να περιορίσει τις νέες προσλήψεις στο δημόσιο. Συγκεκριμένα, δόθηκε εντολή για μείωση των θέσεων εργασίας στην κεντρική κυβέρνηση κατά 1% ετησίως, στην τοπική αυτοδιοίκηση επίσης κατά 1% καθώς και για περικοπή των διοικητικών θέσεων κατά 15%. Επιπλέον, η Πορτογαλία δεσμεύτηκε για περικοπές 30% στις δαπάνες υγείας το 2012 και 20% το 2013.

Ανακοίνωσε, επίσης, το πάγωμα όλων των συντάξεων για το 2012, αλλά και τη μείωση εκείνων που ξεπερνούν τα 1.500 ευρώ. Στα εργασιακά, δεσμεύτηκε να μειώσει τον αριθμό των συλλογικών συμβάσεων, να διευκολύνει τις απολύσεις, να εφαρμόσει ευέλικτα ωράρια εργασίας, να μειώσει τις υπερωριακές αμοιβές και να συνδέσει τις μισθολογικές αυξήσεις με την παραγωγικότητα.

Επίσης, συμφώνησε να μειώσει το επίδομα ανεργίας, να αυξήσει το ΦΠΑ και να ιδιωτικοποιήσει μια σειρά από κρατικές επιχειρήσεις πετρελαίου, ενέργειας και μεταφορών.

Ισπανία

Πείτε το όπως θέλετε, απλά μην το πείτε «διάσωση». Ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι έκανε και κάνει μεγάλες προσπάθειες για να διαχωρίσει τη θέση της χώρας του από εκείνη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας ή της Πορτογαλίας. Έκανε, μάλιστα, λόγο για νίκη της Ισπανίας. Από την πρώτη στιγμή θέλησε να πείσει τους Ισπανούς ότι η αντιμετώπιση της χώρας τους από τους Ευρωπαίους δεν έχει καμία σχέση με τις διαδικασίες που επιβλήθηκαν στις άλλες τρεις χώρες της περιφέρειας.

Όμως, οι λεπτομέρειες του πακέτου διάσωσης των 100 δισ. ευρώ, που δίνεται για τη στήριξη των τραπεζών της Ισπανίας, συνθέτουν μια μάλλον διαφορετική εικόνα. Οι αρχικοί ισχυρισμοί ότι τα δάνεια δίνονται χωρίς όρους, καταρρίπτονται. Η Ισπανία αναλαμβάνει την υποχρέωση να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του τραπεζικού της συστήματος, με τους Ευρωπαίους να εξηγούν ότι αφού τα χρήματα θα δοθούν στις τράπεζες, οι όροι εύλογα επιβάλλονται σε αυτές. Το κυριότερο είναι, όμως, ότι τελικός υπεύθυνος για τα δάνεια αυτά είναι ο Ισπανός φορολογούμενος. Το πακέτο διάσωσης επιβαρύνει το δημόσιο χρέος της χώρας και αναμένεται να το αυξήσει κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, σε επίπεδα λίγο χαμηλότερα του 100% του ΑΕΠ.sofokleous 10.gr