Ένας αργεντινός οδηγός για την ελληνική κρίση / του Αντρές Βελάσκο

Οι πολιτικοί της Ευρώπης μοιάζουν αιφνιδιασμένοι από τη συνεχιζόμενη τραπεζική κρίση στην Ελλάδα, και την αντίστοιχη που αναπτύσσεται στην Ισπανία. Δε θα 'πρεπε όμως να εκπλήσσονται. Όλοι όσοι είναι εξοικειωμένοι με τις καταρρεύσεις αναδυόμενων αγορών γνωρίζουν πως πάντοτε οι οικονομικές κρίσεις ακολουθούνται από δημοσιονομικές κρίσεις. Η χρεοκοπία της Αργεντινής το 2001 είναι ένα μόνο χρήσιμο τέτοιο παράδειγμα. Στην κρίση της Αργεντινής η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 18% και η ανεργία έφτασε στο 22% του ενεργού πληθυσμού. Η Ελλάδα ήδη έφτασε σε ανάλογα αποτελέσματα. Το ύψος του δημοσίου χρέους οδήγησε την Αργεντινή σε μια εντελώς άτακτη και χαοτική χρεοκοπία. Στην Ελλάδα, τη διαχείριση του χρέους, ως τώρα τουλάχιστο, την ανέλαβαν η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) που επέβαλαν στους ιδιώτες-πιστωτές της Ελλάδας «κούρεμα» της αξίας των ελληνικών χρεογράφων που είχαν στην κατοχή τους. Αλλά καθώς το χρέος εξακολουθεί να μην είναι βιώσιμο, ο επόμενος γύρος της ελληνικής κρίσης μπορεί να κάνει την αργεντινή περίπτωση εντυπωσιακή από άποψη ευταξίας και οργάνωσης... Στην Αργεντινή το τραπεζικό σύστημα έφτασε στο χείλος της κατάρρευσης όταν η κυβέρνηση απαγόρεψε τις αναλήψεις, εισάγοντας το λεγόμενο «corralito», το «πάγωμα» των καταθέσεων και τον αυστηρό έλεγχο της κίνησης κεφαλαίων. Το επόμενο στάδιο της ελληνικής κρίσης μπορεί να είναι ανάλογο. Επομένως, αν το προηγούμενο της αργεντινής και άλλων κρίσεων μπορεί να μας διδάξει κάτι για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, τι να αναμένουμε για το μέλλον; Προκειμένου να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, καλά θα κάνουμε να θυμηθούμε πώς αλληλοτροφοδοτούνται η οικονομική και η δημοσιονομική κρίση. Οι τράπεζες κατέχουν στα ενεργητικά τους κρατικά χρεόγραφα και επιχειρηματικά δάνεια. Η δημοσιονομική κρίση και η χρεοκοπία μειώνει την αξία των πρώτων, ενώ η ύφεση υπονομεύει την καλή εξυπηρέτηση των δεύτερων. Έτσι συνδέονται τα δημοσιονομικά με τα τραπεζικά προβλήματα. Αλλά υπάρχει και μια αντίστροφη τάση: καθώς οι τράπεζες «ξεφορτώνονται» τα χρεόγραφα και τα δάνεια τους προκειμένου να περιορίσουν τις ζημιές τους, αναγκάζονται να διακόψουν τη ροή κεφαλαίων, η οικονομία επιβραδύνεται και τα κρατικά έσοδα μειώνονται. Αν -και όταν- απαιτηθεί η ανακεφαλαίωση των τραπεζών από τα κρατικά ταμεία, με ποσά που μπορεί να είναι πολύ σημαντικά, τα δημόσια οικονομικά εξασθενούν ακόμα περισσότερο. Αυτές οι δύο αμοιβαία ενισχυόμενες διαδικασίες μπορούν να πυροδοτήσουν μια μακρά διαδικασία ύφεσης και υποτίμησης των αξιών. Μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε μαζικές αναλήψεις κεφαλαίων από τις τράπεζες, επιταχύνοντας την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα πάντα εξαρτώνται από την εμπιστοσύνη. Οι οικονομολόγοι πάντοτε ήξεραν πως χωρίς την ύπαρξη αξιόπιστου δανειστή της υστάτης καταφυγής οι τράπεζες είναι ευάλωτες σε αυτοτροφοδοτούμενες κρίσεις αξιοπιστίας. Αυτός ο δανειστής μπορεί να είναι νομισματικός ή τραπεζικός, αλλά στην Ελλάδα αμφότερες οι επιλογές αμφισβητούνται. Αν ακυρωθεί η συμφωνία της Ελλάδας με την ΕΕ και το ΔΝΤ, η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) θα πάψει να αγοράζει ελληνικά κρατικά ομόλογα. Αλλά το ελληνικό κράτος δεν διαθέτει τα μέσα να στηρίξει το τραπεζικό του σύστημα. Υπό τέτοιες συνθήκες, το εντυπωσιακό θα ήταν να μην τρέξουν οι καταθέτες να αποσύρουν τα χρήματά τους από τις ελληνικές τράπεζες. Η αργεντινή εμπειρία διδάσκει πως τη μαζική απόσυρση των τραπεζικών καταθέσεων ακολουθεί η νομισματική κατάρρευση. Καθώς τα έσοδα καταρρέουν και η ροή ρευστότητας σταματάει, οι περιφέρειες της Αργεντινής αναγκάσθηκαν να τυπώνουν δικά τους τραπεζογραμμάτια προκειμένου να πληρώσουν μισθούς και συντάξεις. Κάποια στιγμή κυκλοφορούσαν παράλληλα μια ντουζίνα τέτοιων «νομισμάτων». Τι θα συμβεί αν η Ελλάδα αποκοπεί από τη ρευστότητα της ΕΕ και του ΔΝΤ; Οι αισιόδοξοι σημειώνουν πως η χώρα μπορεί να κατορθώσει να έχει εξαλείψει το πρωτογενές της έλλειμμα ως το 2013, πράγμα που σημαίνει πως αφού προχωρήσει σε στάση πληρωμών θα είναι εις θέση να εκπληρώνει στο ακέραιο τις υποχρεώσεις της, χωρίς να προσφεύγει σε εξωτερική βοήθεια. Αλλά αυτή η άποψη υπερεκτιμά την ικανότητα του κράτους να συλλέγει έσοδα εν μέσω πανικού. Με την πραγματική οικονομία να βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και την αβεβαιότητα να κυριαρχεί, πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις θα πάψουν να καταβάλουν φόρους. Οπότε, ακόμα κι αν η ελληνική κυβέρνηση δηλώσει αδυναμία αποπληρωμής των χρεών της, πιθανότατα να μην της μείνει άλλη επιλογή από το να τυπώσει δικό της νόμισμα για να τηρήσει τις υποχρεώσεις της. Αυτό μπορεί να μην συνδυασθεί αμέσως με τυπική αποχώρηση από το ευρώ, αλλά συν τω χρόνω η διαφορά μεταξύ τυπικής και ουσιαστικής αποχώρησης από την ευρωζώνη θα χάνει τη σημασία της. Τα νέα τραπεζογραμμάτια, ας τα αποκαλέσουμε «νεοδραχμές» θα είναι ανταλλάξιμα και πολύ θα προσφέρουν υψηλή ρευστότητα. Ακόμα κι αν υποτιμηθούν πολύ, πράγμα που είναι σχεδόν βέβαιο πως θα συμβεί, πολύ συντομότερα του αναμενομένου θα αντικαταστήσουν το ευρώ σε κάθε είδους συναλλαγές. Στο σημείο αυτό, μας διδάσκει η αργεντινή εμπειρία, ο μηχανισμός αρχίζει να πλήττει τις τράπεζες: οι επιχειρήσεις θα αρχίσουν να διαμαρτύρονται πως ενώ πλέον το εισόδημά τους είναι σε νεοδραχμές, τα δάνειά τους εξακολουθούν να αποπληρώνονται σε ευρώ. Θα αρχίσουν να απαιτούν τη δραχμοποίηση των δανείων τους (στην Αργεντινή ζητούσαν «πεσοποίηση»). Στην αγωνία του για λίγη λαϊκή επιδοκιμασία, το κοινοβούλιο θα σπεύσει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις τους, πράγμα που θα κλιμακώσει τις αποσύρσεις καταθέσεων από τις τράπεζες, καθώς τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα συνειδητοποιούν πως οι καταθέσεις τους δεν υποστηρίζονται πια από ένα «σκληρό» νόμισμα. Η πληρωμή μισθών και συντάξεων σε υποτιμημένες δραχμές συνεπάγεται μεγάλη μείωση της πραγματικής αξίας τους. Το τελευταίο βήμα της διαδικασίας έρχεται με τη δραχμοποίηση των αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα. Θα το απαιτήσουν ξανά οι επιχειρήσεις, τονίζοντας πως αλλιώς αδυνατούν να προχωρήσουν σε εξαγωγές. Αρχικά τα συνδικάτα θα αντιδράσουν, αλλά τελικά θα συγκατανεύσουν τρομοκρατημένα από το φάσμα περαιτέρω αύξησης της ανεργίας. Η υπόσχεση για ενδεικτικούς ελέγχους τιμών θα χρυσώσει το χάπι της δραχμοποίησης των τιμών. Πόσο μεγάλη μπορεί να είναι η υποτίμηση της νεοδραχμής; Στην Αργεντινή, τα πέσο που χρειάζονταν για την αγορά ενός δολαρίου υπερτριπλασιάστηκαν. Το 2011 η Ελλάδα είχε έλλειμμα της τάξης του 10% του ΑΕΠ, παρά τα μέτρα λιτότητας. Προκειμένου να αποκατασταθεί το ισοζύγιο των εμπορικών συναλλαγών, η πραγματική υποτίμηση του νέου νομίσματος στην Ελλάδα θα είναι πελώρια, πιθανότατα σημαντικότερη από ό,τι στην Αργεντινή. Η Ελλάδα έχει πια την τρίτη της κυβέρνηση σε λιγότερο από ένα έτος, ενώ συντόμως αναμένεται νέα, η τέταρτη στη σειρά. Πριν σταθεροποιηθεί η πολιτική κι οικονομική της κατάσταση, η Αργεντινή άλλαξε τέσσερις προέδρους σε λιγότερο από δύο χρόνια. Τελικά, και η Ελλάδα θα σταθεροποιηθεί. Κι αυτό προς το παρόν είναι το μόνο θετικό δίδαγμα της αργεντινής εμπειρίας προς την Ελλάδα. Ο Andres Velasco είναι πρώην υπουργός οικονομικών της Αργεντινής PPOL

Greek Finance Forum