Μαθήματα από τον Βολταίρο

Πού είναι άραγε ο Βολταίρος της εποχής μας; Καθώς χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και πολιτικοί λογομαχούν για ευρωομόλογα και την κρίση καλό θα κάναν να ανατρέξουν σε αυτή την εμβληματική φιγούρα από παρελθόν της Ευρώπης. Εξάλλου τα δημόσια χρέη δεν είναι εφεύρεση του 21ου αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού, τα ευρωπαϊκά κράτη αντιμετώπιζαν χρόνια προβλήματα χρέους, όπως και εμείς, αν και για διαφορετικούς λόγους. Δεν ήταν οι υπερβολικές δαπάνες για τα κοινωνικά προγράμματα - είχαν διεξάγει όμως παράλογους πολέμους για την τιμή βασιλικών δυναστειών ή να στηρίξουν την υπερηφάνεια τους. Το κόστος της αποπληρωμής μισθοφόρων είχε αδειάσει σχεδόν τα κρατικά ταμεία της εποχής.

Όπως σημείωνε ο Βολταίρος, η Γαλλία είχε εμπλακεί σε τέτοιες περιπέτειες, που στηρίζονταν στη χρηματοδότηση του χρέους. Πώς κατάφερε η γαλλική μοναρχία να καλύψει την έκθεσή της; Με τη χειραγώγηση του πληθωρισμού, με έκκληση προς τους τραπεζίτες, αθετώντας πληρωμές και με αύξηση φόρων. Σας θυμίζει κάτι μήπως;

Ο Βολταίρος έβλεπε τον εαυτό του κυρίως ως ποιητή και δραματουργό. Ποτέ δεν θεώρησε τον εαυτό του οικονομολόγο, αλλά σίγουρα θα μπορούσε να είναι. Ήταν εξαιρετικός διαχειριστής των περιουσιακών του στοιχείων - «μια σπανιότητα μεταξύ των ανθρώπων των γραμμάτων», έγραψε ο ίδιος με υπερηφάνεια για το πρόσωπο του - και συχνός σχολιαστής του δημόσιου χρέους.

Από το ορμητήριό του στα ελβετικά σύνορα, έγινε ένας σύγχρονος επιχειρηματίας, ιδρύοντας ένα είδος αγροτικού ομίλου με δραστηριότητες στη γεωργία, βυρσοδεψία, στην κεραμική αλλά και με επενδύσεις σε ακίνητα, ένα εργοστάσιο υφασμάτων και 1.000 υπάλληλους σε επιχείρηση ωρολογοποιίας. Συνδύασε τον καπιταλισμό ελεύθερο από δασμούς και μονοπώλια με τον συγκεντρωτικό προστατευτισμό. Με άλλα λόγια, ήταν ένας Γάλλος.

Ο Βολταίρος ήταν οπαδός του Άνταμ Σμιθ και σχολίασε πολλούς τομείς της νέας οικονομικής επιστήμης. Την ίδια στιγμή που πάλευε κατά της αστικής αδικίας, ο ιδιωτικός Βολταίρος ήταν γοητευμένος από τις διαδικασίες της μακρο-οικονομίας και τους τρόπους διόρθωσης των ανακριβειών των κυβερνήσεων.

Τι χρήσιμο μπορεί μας πει για τα σημερινά οικονομικά προβλήματα; Να είστε προσεκτικοί με τους διεθνούς δανειστές. Όπως το έθεσε ο ίδιος, να θυμάστε ότι «κάθε κράτος που δανείζεται από τον ίδιο τον λαό του δεν χάνει». Έχοντας δανείσει σημαντικά ποσά σε ξένους πρίγκιπες, ήταν σε θέση να κατανοήσει τους κινδύνους του κρατικού χρέους, όταν η χρηματοδότηση γίνεται διεθνής. Και μερικές φορές ήταν και σε πλεονεκτική θέση.

Αναγκάστηκε να δεχτεί μια χρεοκοπία από τον Κάρολο Θεόδωρο, πρίγκιπα-εκλέκτορα και αξιωματούχο του παλατιού της Βαυαρίας. Το πρώτο δάνειο, το 1753, ήταν για 100.000 λίβρες, το 1757 δανείστηκε άλλες 130.000 λίβρες, σημαντικά ποσά για την εποχή. Η επιστροφή των χρημάτων δεν ήρθε ποτέ.

Από την άλλη πλευρά, ο Δούκας της Βυρτεμβέργης, που δεν θεωρούνταν οικονομικά επικίνδυνος, βρέθηκε συχνά υποχρεωμένος να αναχρηματοδοτήσει το χρέος του, και στο τέλος κατέβαλε τρεις φορές την αξία των κεφαλαίων που δανείστηκε μόνο σε τόκους, λόγω της οικονομικής ευστροφίας του δανειστή του – του Βολταίρου. Έτσι, από τα γραπτά του μπορούμε να έχουμε μια πρόγευση των σημερινών αγορών.

Αξίζει να εξετάσουμε  την συνέχεια της φράσης του Βολταίρου για το χρέος «... και αυτά τα χρέη χρησιμεύουν ακόμα και ως κίνητρο για τη βιομηχανία.» Με αυτή την προφητική διατύπωση, ο Βολταίρος εννοούσε ότι η εξυπηρέτηση του χρέους, και η εξόφληση του, μπορεί να τονώσει μια εθνική οικονομία – ίσως τη σημερινή ευρωπαϊκή οικονομία; - με έσοδα που μετατρέπονται σε κατανάλωση και επενδύσεις, όταν τοπικοί θεσμοί έχουν στη διάθεση τους επαρκή κεφάλαια. 

Αλλού, ο ίδιος σημειώνει ότι όταν ένα κράτος δανείζεται μόνο από τους πολίτες του, «η εμπιστοσύνη και η διανομή του πλούτου είναι επαρκείς για να εξασφαλιστεί η αποπληρωμή του δανείου». Δεν θα έβγαζε λοιπόν νόημα για την Ευρώπη, να δανείσει στον εαυτό της και να επιστρέψει τα κεφάλαια στους δικούς της πολίτες; Όμως ποτέ δεν υπήρξε ένα πανευρωπαϊκό δάνειο που να χρηματοδοτήθηκε από ιδιωτικές αποταμιεύσεις των πολιτών της.

Βέβαια, ο Βολταίρος δεν ήταν απλά ένα ιδιοτελής ευεργέτης μελών της βασιλικής οικογένειας της Γερμανίας.  Ήταν κυρίως η ηθική έμπνευση και ο βασικός ποιητής του πατριάρχη της οικογένειας, του βασιλιά της Πρωσίας, αργότερα γνωστό ως Φρειδερίκος ο Μέγας. Είχαν τις διαφορές τους, αλλά όταν η διαμάχη τελείωσε και ο Βολταίρος εγκατέλειψε την Πρωσία, ο θαυμασμός του Φρειδερίκου για αυτόν ήταν ισχυρότερος από ποτέ. Ο Βολταίρος δεν ήταν σε θέση να αποτρέψει τον φίλο του από το να κηρύξει πόλεμο κατά της Γαλλίας (και να τον κερδίσει), αλλά αυτός θα μπορούσε κάλλιστα να τον πείσει να υποστηρίξει την έκδοση ευρωομολόγων στην ευρωζώνη για να χρηματοδοτήσει μια λαμπρή Ευρώπη του Διαφωτισμού, συμπεριλαμβανομένης και της Πρωσίας.       sofokleous 10.gr