Μόνο ένα μαζικό haircut σε όλη την Ευρώπη μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα…

	Η κρίση στην Ε.Ε. βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, ενώ υπάρχουν αυτοί οι οποίοι πιστεύουν ότι το πρόβλημα θα επιλυθεί πολύ σύντομα, καθώς και αυτοί που πιστεύουν ότι πολύ σύντομα το πρόβλημα θα οδηγήσει την κατάσταση στα άκρα, προκαλώντας μια κατάσταση πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης, που παρόμοια του δε θα έχει δει ποτέ ο πλανήτης.

Έτσι λοιπόν υπάρχουν αυτές οι δύο “σχολές”, είτε δηλαδή τα πράγματα θα πάνε πολύ καλά, είτε τα πράγματα θα πάνε πολύ άσχημα. Προκύπτει λοιπόν εδώ ένα βασικό ερώτημα. Και αν δε συμβεί τίποτα από τα δύο και συμβεί κάτι στη μέση αυτών δύο απόψεων.

Οι οπαδοί των αισιόδοξων και των απαισιόδοξων πιστεύουν, ότι όλα θα κριθούν από την Ιταλία και το ρόλο της ΕΚΤ, αφού είναι ξεκάθαρο ότι το ιταλικό πρόβλημα είναι τεράστιο και απειλεί όλο τον πλανήτη. Αν ξεφύγει η κρίση χρέους στην πλούσια χώρα του Νότου, τότε τα πράγματα θα γίνουν πραγματικά πολύ δύσκολα.

Η πλευρά των αισιόδοξων ισχυρίζονται ότι ο Mario Monti θα σώσει την κατάσταση. Και όχι μόνο θα πετύχει σημαντικά μέτρα λιτότητας στη χώρα του, αλλά θα πείσει και την Γερμανία να πάψει να ζητάει περαιτέρω περικοπές. Η γνώμη της Γερμανίας μετράει πολύ, επειδή επηρεάζει άμεσα την ΕΚΤ.

Αν ζούσαμε σε εποχές μη διάσωσης, όπως επί του χρυσού κανόνα, πριν από το 1914, τότε η Ιταλία δεν θα είχε καμιά ελπίδα, αφού οι αγορές αντιλαμβάνονται πως η χώρα έχει πολύ χρέος και λίγη ως μηδενική ανάπτυξη. Είναι ξεκάθαρο ότι όσο αυτά τα δύο επιδεινώνονται και τα επιτόκια αυξάνονται, γίνεται πολύ πιο δύσκολο για τους Ιταλούς να εκδίδουν νέο χρέος, αλλά και να αποπληρώνουν το παλιό. Τα επίπεδα κρατικού χρέους γίνονται εκρηκτικά, ενώ αυτή η κατάσταση σίγουρα δε μπορεί να συνεχίζεται για πάντα.

Ο σημερινός κόσμος όμως δεν ζει στον κανόνα του χρυσού, επειδή οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να προσφέρουν πίστωση, και να δημιουργούν χρήμα. Ο μόνος περιορισμός που έχουν είναι η αξιοπιστία τους, ή το επίπεδο εμπιστοσύνης του χρηματοπιστωτικού συστήματος απέναντι στους πολιτικούς, προκειμένου να κρατιέται υπό έλεγχο ο πληθωρισμός.

Σύμφωνα με την ορολογία της εποχής, η ΕΚΤ κρατάει ένα μεγάλο μπαζούκα, αφού μπορεί εύκολα να προσφέρει φτηνή πίστωση στην Ιταλία, και σε άλλα χρεωμένα κράτη. Η λογική είναι, πως αν η Ιταλία δεν χρειάζεται να δανείζεται από τις ιδιωτικές αγορές για μερικά χρόνια, τότε μπορεί να επανέλθει η ανάκαμψη. Μπορεί επίσης να αλλάξει η διακυβέρνηση της ευρωζώνης, με ακόμη περισσότερη δημοσιονομική ενοποίηση. Τέλος, η Γερμανία μπορεί κι αυτή να προσφέρει κάποια δημοσιονομικά κίνητρα.

Οι Fred Bergsten, και Jakob Kirkegaard του ινστιτούτου Peterson  πριν από κάποιες εβδομάδες δημοσίευσαν μια εργασία, με τίτλο The Coming Resolution of the European Crisis, στην οποία υποστηρίζουν το παραπάνω σενάριο. Αναφέρουν τον υπέρμαχο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης Jean Monnet, που είχε πει ότι η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από τις κρίσεις, και θα αποτελεί το σύνολο των λύσεων αυτών των κρίσεων. Μάλιστα, οι πολιτικοί, λένε οι Bergsten και Kirkegaard, θα σταθούν στο ύψος τους, αλλά σίγουρα πολύ αμφιβάλουν. Μαζί με τον Peter Boone, κάναμε μια δική μας εργασία, με τίτλο The European Crisis Deepens, στην οποία εξετάζουμε διάφορα σενάρια, καταλήγοντας στο ότι η κρίση θα έχει άσχημο τέλος. Αν επρόκειτο απλά για ένα σύστημα ισοτιμιών, στα πρόθυρα της κατάρρευσης, δεν θα νοιαζόμαστε και πολύ. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες περιπτώσεις. Μάλιστα, κάποιος κυνικός θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι όλες οι προσπάθειες επιδιόρθωσης των ισοτιμιών, είτε με το δολάριο, είτε με τον χρυσό, είτε με οποιοδήποτε άλλο νόμισμα, στο τέλος απέτυχαν.

Ας πάμε να θυμηθούμε το μεταπολεμικό σύστημα Bretton Woods ή τις απόπειρες των ασιατικών χωρών να συνδέσουν τα νομίσματά τους στη δεκαετία του 1990, ή την σύνδεση του αργεντίνικου νομίσματος με το δολάριο μεταξύ 1991 και 2002. Τι συνέβη σε όλες αυτές τις περιπτώσεις. Όλες απλά αποδείχθηκαν λάθος. Και όταν τελειώνουν, όλοι ανησυχούν για το μέλλον, αλλά μάλλον υπερβάλλουν. Μια υποτίμηση της ισοτιμίας μπορεί να συμβάλλει στην οικονομική ανάκαμψη, εφόσον ελέγχεται ο πληθωρισμός. Το πρόβλημα όμως της Ευρώπης, δεν έχει να κάνει με το ότι κάποιες χώρες έχουν λάθος ισοτιμία, και δεν διαθέτουν τρόπους προσαρμογής της μέσα στο ισχύον σύστημα.

Το κύριο ζήτημα έχει να κάνει με το ότι οι κυβερνήσεις δανείστηκαν πάρα πολλά στις καλές εποχές, οι οποίες όμως τελείωσαν οριστικά. Η Ιταλία χρωστάει περισσότερα από €1.9 τρισεκατομμύρια. Αυτό το χρέος δεν μπορεί να ξοφληθεί με λιτότητα και μόνο. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις χωρών, όπως η Ελλάδα, και η Ιρλανδία, η οικονομική σύνθλιψη επιδεινώνει την δημοσιονομική βιωσιμότητα. Αν η ΕΚΤ αγοράσει αρκετό ιταλικό χρέος, ή χρηματοδοτήσει τράπεζες που θα κάνουν το ίδιο, μπορεί να σταθεροποιήσει κάπως την κατάσταση. Πόσα όμως μπορεί να κάνει η ΕΚΤ χωρίς να διακινδυνεύσει την αξιοπιστία της; Πόσο ακόμη μπορούν να διατηρηθούν τα χαμηλά επιτόκια, ακόμη κι αν ο βραχυπρόθεσμος πληθωρισμός επιταχυνθεί; Τι θα συμβεί με τον πληθωρισμό αν η ΕΚΤ συνεχίζει να επεκτείνει την πίστωση κατ αυτόν τον τρόπο; 

Πολλοί, συμπεριλαμβανομένων των κορυφαίων τραπεζιτών και πολιτικών, θέλουν να εμποδίσουν οποιαδήποτε αναδιάρθρωση του ιταλικού χρέους. Όμως, σε καθεστώς σταθερών ισοτιμιών, ακόμη και οι πιο ισχυροί θα πρέπει κάποτε να αντιμετωπίσουν την απλή αριθμητική. Όταν δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού, όταν δεν ρέει προς τα έξω αρκετό κεφάλαιο, και όταν μια κεντρική τράπεζα ξεπερνά τα όριά της, τότε είναι η ώρα να αλλάξει η νομισματική ισοτιμία.

Όταν μια χώρα που υποτιμά το νόμισμά της έχει δανειστεί πολλά σε ξένο συνάλλαγμα, όπως η Ιταλία στο ευρώ, υπάρχει κρίση χρέους, και συνήθως απαιτείται αναδιάρθρωση του. Το να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, στα πλαίσια της ευρωζώνης, είναι πολύ δύσκολο.

Του Simon Johnson, καθηγητή στο MIT, και πρώην οικονομολόγου του ΔΝΤ,greekfinanceforum