Η οικονομική γεωγραφία της διάρρηξης της Ευρωζώνης

Στο τέλος μιας εβδομάδας σύντομης ευφορίας, ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο με την πραγματικότητα. Τα νέα της Παρασκευής δεν ήταν όντως έκπληξη. Η υποβάθμιση της Γαλλίας ήταν ένα προαναγγελθέν σοκ. Το ίδιο ισχύει και για την διακοπή των συνομιλιών μεταξύ των ιδιωτών πιστωτών και της ελληνικής κυβέρνησης για την εθελοντική συμμετοχή των ομολογιούχων της Ελλάδας στη διαγραφή του ελληνικού χρέος. Οι πιστωτές απέρριψαν μια πρόταση που ήταν από την αρχή μη ρεαλιστική. Δεν πρέπει λοιπόν να προσποιούμαστε έκπληξη.

Και τα δύο αυτά γεγονότα είναι, ωστόσο, σημαντικά επειδή μας δείχνουν πώς ξεφτάει ο μηχανισμός διαχείρισης της ευρωπαϊκής κρίσης υπό την πίεση των γεγονότων. Η Ευρωζώνη έχει περιπέσει σε ένα σπιράλ υποβαθμίσεων, πτωτικής παραγωγής, αύξησης του χρέους και περαιτέρω υποβαθμίσεων. Η ύφεση μόλις άρχισε. Το πιθανότερο είναι ότι η Ελλάδα θα οδηγηθεί σε χρεοστάσιο για το μεγαλύτερο μέρος του χρέους της και μπορεί να υποχρεωθεί να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη. Όταν γίνει αυτό οι προβολείς θα μετατοπιστούν αμέσως  στην Πορτογαλία και θα αρχίσει ο επόμενος μολυσματικός γύρος υποβαθμίσεων.

Ο τρόπος με τον οποίο δομήθηκε ο ευρωπαϊκός μηχανισμός σημαίνει ότι με την υποβάθμισή του θα περιοριστεί και η πραγματική δανειοδοτική του ισχύς. Έτσι, παρά το ότι η γαλλική υποβάθμιση δεν ήταν έκπληξη, τα κράτη της Ευρωζώνης δεν έχουν σχέδιο Β, μόνο κάποια πρόχειρα εναλλακτικά σενάρια. Μπορεί να αποφασίσουν να τρέξουν τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και το διάδοχό του μόνιμο μηχανισμό παράλληλα. Ή μπορεί να αποφασίσουν να δώσουν στο μόνιμο μηχανισμό όλα τα κεφάλαια που έχουν υποσχεθεί. Αλλά κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ελλείμματα στους εθνικούς προϋπολογισμούς φέτος, μια δύσκολη χρονιά…

Με την υποβάθμιση της Γαλλίας και της Αυστρίας αλλά όχι και της Γερμανίας και της Ολλανδίας, ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard & Poor’s κατάφερε επίσης να διαχειριστεί τις προσδοκίες για την οικονομική γεωγραφία της ενδεχόμενης διάρρηξης της Ευρωζώνης. Η πολιτική διαχείριση μιας υποβάθμισης όλων των κρατών που διέθεταν την ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση θα ήταν πολύ πιο εύκολη. Η Γερμανία απέμεινε πλέον ως η μόνη μεγάλη χώρα που έχει την ανώτατη πιστοληπτική αξιολόγηση. Η απόφαση αυτή κάνει ακόμα πιο δύσκολη την αποδοχή του ευρωομολόγου από το Βερολίνο. Το ρήγμα στις αξιολογήσεις ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία θα καταστήσει τη σχέση τους ακόμη πιο ανισόρροπη.

Οι άμεσες αντιδράσεις στα νέα της Παρασκευής μας υπενθυμίζουν επίσης πως η κρίση και η επίλυση της λαμβάνει χώρα σε παράλληλα σύμπαντα. Το σχόλιο της Αγγέλα Μέρκελ ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ολοκληρώσει γρήγορα το νέο δημοσιονομικό σύμφωνο είναι  τυπικό παράδειγμα αυτής της αποσύνδεσης. Ό,τι κι αν συμβαίνει, η δημοσιονομική πειθαρχία είναι η λύση. Η απάντηση των Ευρωπαίων στην κρίση έχει μέχρι στιγμής αποτύχει να αναγνωρίσει τον κυρίαρχο ρόλο του ιδιωτικού τομέα στις εσωτερικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης. Η κατάληξη του δημοσιονομικού συμφώνου, που αποτελεί τη βασική προτεραιότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής αυτή τη στιγμή, είναι στην καλύτερη περίπτωση ένας άσχετος αντιπερισπασμός. Το πιο πιθανό είναι ότι θα ενισχύσει τις τάσεις προς κυκλικές πολιτικές λιτότητας που εντείνουν την ύφεση σαν κι αυτές που έχουμε δει στην Ελλάδα. Πρέπει να αναμένουμε ακόμη κάποια εκδίκηση ρυθμιστικού τύπου των Ευρωπαίων ενάντια στους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης. Δικαιολογημένη ή όχι, κι αυτή θα είναι αντιπερισπασμός.

Η σύνοδος του Δεκεμβρίου ήταν η τελευταία ευκαιρία για μια πραγματική επανεκκίνηση του ευρωπαϊκού συστήματος. Τότε θα μπορούσε να φανταστεί κανείς μια πραγματικά μεγάλη συμφωνία που θα συνδύαζε έναν κοινό προϋπολογισμό σε επίπεδο Ευρωζώνης, την έκδοση  ευρωομολόγου, ένα νέο καθεστώς πολιτικών που θα αντιμετώπιζαν τις ανισορροπίες στο εσωτερικό της Ευρωζώνης και, μέσα σε αυτό το πλαίσιο και μόνο, αυστηρούς περιορισμούς στους εθνικούς προϋπολογισμούς. Η κυρία Μέρκελ και οι οπαδοί της στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες πανηγύρισαν για τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής στις 8-9 Δεκεμβρίου επειδή δεν συμπεριλάμβαναν τίποτα απ’ όλα αυτά εκτός από την αυστηρή πειθαρχία στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Τώρα που η Γερμανίδα καγκελάριος έχει πάρει ό,τι ήθελε, το σύστημα εξακολουθεί να ξεφτάει. Σε κάθε γύρο του καθοδικού σπιράλ τα χρηματοπιστωτικά και πολιτικά κόστη μιας αποτελεσματικής επίλυσης της κρίσης αυξάνουν. Έχουμε ξεπεράσει το σημείο όπου τα εκλογικά σώματα και οι εκπρόσωποί τους ήταν διατεθειμένοι να καταβάλουν το διαρκώς αυξανόμενο κόστος της αποκατάστασης του συστήματος. Την περασμένη βδομάδα κάποιοι βουλευτές του κυβερνώντος Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας, οι οποίοι  μέχρι στιγμής διακρίνονταν από μια σχετική μετριοπάθεια, άρχισαν να υποστηρίζουν ότι η έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη δεν είναι και κάτι τόσο σημαντικό… Αυτό σημαίνει πως οι προσδοκίες μεταβάλλονται γρήγορα και παρομοίως επιτελείται η αποδοχή μιας βίαιης διάρρηξης του ευρώ.

Και όχι, η μεγάλη ένεση ρευστότητας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα. Δεν πρέπει να υποτιμούμε τη σημασία της απόφασης αυτής της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ απέτρεψε ένα πιστωτικό κραχ και αξίζει συγχαρητηρίων γι’  αυτό. Η επιστροφή απεριόριστης μακρόχρονης ρευστότητας στις τράπεζες ενδέχεται όμως να μην έχει σοβαρές συνέπειες στη διάθεσή τους να συμμετάσχουν στις δημοπρασίες κρατικών ομολόγων. Αν είμαστε τυχεροί, ίσως βοηθήσει την Ευρώπη να τα βγάλει πέρα με τους εντατικούς ρυθμούς μετακύλισης των ομολόγων που λήγουν την άνοιξη. Αλλά όχι, κανένας ποταμός ρευστότητας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το θεμελιώδες πρόβλημα της απουσίας μακροοικονομικής προσαρμογής.

Αλλά ακόμη και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, όσο αναγκαίες κι αν είναι για άλλους λόγους, δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα. Πρόκειται για άλλη μια ευρωπαϊκή αυταπάτη. Φτάσαμε πλέον σε ένα σημείο όπου μια αποτελεσματική επίλυση της κρίσης θα απαιτούσε μια ισχυρή δημοσιονομική αρχή, με αρμοδιότητες να φορολογήσει  και να μεταφέρει κεφάλαια και πόρους από τη μια πλευρά της Ευρωζώνης στην άλλη. Κι αυτό, βέβαια, δεν πρόκειται να συμβεί.

Αυτή είναι η έσχατη συνέπεια των υποβαθμίσεων της περασμένης βδομάδας. Έχουμε ξεπεράσει το σημείο όπου μια τεχνική λύση θα έδινε αποτελέσματα. Η εργαλειοθήκη της Ευρωζώνης εξαντλήθηκε.   sofokleous 10