Roubini:ΕΧΟΥΝ ΡΙΣΚΟ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ Μ. ΑΝΑΤΟΛΗ
Οι ανακατατάξεις στην Τυνησία και τώρα στην Αίγυπτο έχουν σημαντικές οικονομικές και χρηματοοικονομικές συνέπειες. Σχεδόν τα δύο τρίτα των αποδεδειγμένων παγκόσμιων κοιτασμάτων πετρελαίου και σχεδόν τα μισά κοιτάσματα φυσικού αερίου βρίσκονται στη Μέση Ανατολή. Κατά συνέπεια, ο γεωπολιτικός κίνδυνος στην περιοχή αποτελεί πηγή ενίσχυσης της τιμής του πετρελαίου, με παγκόσμιες επιπτώσεις.
Τρεις από τις τελευταίες πέντε διεθνείς υφέσεις ακολούθησαν κάποιον γεωπολιτικό αιφνιδιασμό στη Μέση Ανατολή, που οδήγησε σε ενίσχυση της τιμής του πετρελαίου. Και στις άλλες δύο περιπτώσεις, η ενίσχυση της τιμής του πετρελαίου έπαιξε βασικό ρόλο. Ο πόλεμος του Yom Kippur το 1973 πυροδότησε απότομη αύξηση που οδήγησε στον παγκόσμιο στασιμοπληθωρισμό -ύφεση σε συνδυασμό με πληθωρισμό- της περιόδου 1974-75. Η ιρανική επανάσταση το 1979 προκάλεσε παρόμοια στασιμοπληθωριστική ενίσχυση των τιμών του πετρελαίου, που οδήγησε στην ύφεση του 1980 (διπλή ύφεση για τις ΗΠΑ το 1980 και το 1982).
Η ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ τον Αύγουστο του 1990 οδήγησε σε ενίσχυση των τιμών του πετρελαίου, ενώ ήδη οι ΗΠΑ βυθίζονταν σε χρηματοοικονομική κρίση. Οι ΗΠΑ και οι πιο ανεπτυγμένες οικονομίες μπήκαν τότε σε βραχεία περίοδο ύφεσης που διήρκεσε μέχρι την άνοιξη του 1991, όταν τελείωσε ο πόλεμος εναντίον του Ιράκ.
Τρεις από τις τελευταίες πέντε διεθνείς υφέσεις ακολούθησαν κάποιον γεωπολιτικό αιφνιδιασμό στη Μέση Ανατολή, που οδήγησε σε ενίσχυση της τιμής του πετρελαίου. Και στις άλλες δύο περιπτώσεις, η ενίσχυση της τιμής του πετρελαίου έπαιξε βασικό ρόλο. Ο πόλεμος του Yom Kippur το 1973 πυροδότησε απότομη αύξηση που οδήγησε στον παγκόσμιο στασιμοπληθωρισμό -ύφεση σε συνδυασμό με πληθωρισμό- της περιόδου 1974-75. Η ιρανική επανάσταση το 1979 προκάλεσε παρόμοια στασιμοπληθωριστική ενίσχυση των τιμών του πετρελαίου, που οδήγησε στην ύφεση του 1980 (διπλή ύφεση για τις ΗΠΑ το 1980 και το 1982).
Η ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ τον Αύγουστο του 1990 οδήγησε σε ενίσχυση των τιμών του πετρελαίου, ενώ ήδη οι ΗΠΑ βυθίζονταν σε χρηματοοικονομική κρίση. Οι ΗΠΑ και οι πιο ανεπτυγμένες οικονομίες μπήκαν τότε σε βραχεία περίοδο ύφεσης που διήρκεσε μέχρι την άνοιξη του 1991, όταν τελείωσε ο πόλεμος εναντίον του Ιράκ.
Οι τιμές του πετρελαίου έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στην πρόσφατη παγκόσμια ύφεση. Οι ΗΠΑ μπήκαν σε περίοδο ύφεσης τον Δεκέμβριο του 2007. Η χρηματοοικονομική κρίση, όμως, έλαβε διεθνείς διαστάσεις το φθινόπωρο του 2008. Αυτή η παγκόσμια ύφεση δεν πυροδοτήθηκε μόνο από τη χρεοκοπία της Lehman Brothers. Το καλοκαίρι του 2008, οι τιμές του πετρελαίου κατέγραφαν αύξηση 100% στο δωδεκάμηνο, αγγίζοντας τα 148 δολ. ανά βαρέλι. Η εξέλιξη αυτή αποτελούσε σοκ από πλευράς αρνητικών όρων εμπορίου και πραγματικού εισοδήματος, όχι μόνο για τις ΗΠΑ αλλά επίσης για την Ευρώπη και την Ιαπωνία, καθώς και για την Κίνα και όλες τις άλλες αναδυόμενες αγορές, που είναι καθαροί εισαγωγείς "μαύρου χρυσού".
Δεν ξέρουμε ακόμη κατά πόσον οι εξελίξεις θα μεταδοθούν στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής ή ακόμη και παραπέρα (θα μπορούσε να επηρεαστεί και η Βενεζουέλα από την επανάσταση των γιασεμιών;). Ούτε γνωρίζουμε εάν ο κίνδυνος αναστάτωσης στην προσφορά πετρελαίου θα οδηγήσει σε σημαντική ενίσχυση των τιμών. Ακόμη και η περιφερειακή πολιτική αναστάτωση, που δεν επηρεάζει άμεσα την προσφορά "μαύρου χρυσού", μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των τιμών - όπως συνέβη το 2006 με τον πόλεμο ανάμεσα στο Ισραήλ και στη Hizbollah στον Λίβανο, που οδήγησε σε παροδική εκτόξευση των τιμών από τα $60 στα $80.
Υπάρχει όμως και ο κίνδυνος η επίθεση στα απολυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής να μην οδηγήσει σε σταθερές δημοκρατίες, αλλά σε πιο ριζοσπαστικά και ασταθή καθεστώτα.
Βεβαίως, κανείς δεν πρέπει να αντιμετωπίζει με συμπάθεια ηγέτες που σχετίστηκαν με τη διαφθορά, τη φτώχεια, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και την ανισότητα στα εισοδήματα. Ελπίζει, παράλληλα, κανείς ότι τα γεγονότα στην Τυνησία και στην Αίγυπτο θα οδηγήσουν στη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών και στην ανάδειξη κυβερνήσεων που θα αντιπροσωπεύουν τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες των καταπιεσμένων λαών.
Η πρόσφατη εμπειρία των «ελεύθερων εκλογών» και της «δημοκρατίας» στη Μέση Ανατολή, όμως, ήταν πολύ απογοητευτική. Η ιρανική επανάσταση οδήγησε σε ένα απολυταρχικό και καταπιεστικό καθεστώς που ελέγχεται από ισλαμιστές φονταμενταλιστές, οι εκλογές στη Γάζα οδήγησαν στην ανάδειξη της ριζοσπαστικής Hamas, στον Λίβανο ενισχύεται η Hizbollah και η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ έχει οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο και σε μία ψευδο-δημοκρατία που κινδυνεύει άμεσα να τεθεί υπό τον έλεγχο των ριζοσπαστικών σιιτικών ομάδων.
Υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι στην περιοχή: ο κίνδυνος στρατιωτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στο Ισραήλ και στο Ιράν ως προς το θέμα της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, η συνεχής διένεξη Ισραηλινών και Παλαιστινίων, η Τουρκία που γεωστρατηγικά απεμπλέκεται από τη Δύση σε μία διπλωματική αντιπαράθεση με το Ισραήλ και οι ανυπάκουες σιιτικές μειονότητες στο Μπαχρέιν, στη Σαουδική Αραβία, στην Υεμένη και σε άλλα σουνιτικά καθεστώτα.
Τώρα, η πολιτική αναταραχή στην Τυνησία και στην Αίγυπτο φαίνεται πως εξαπλώνεται στην Ιορδανία, στην Αλγερία, σο Μαρόκο, στην Υεμένη, στο Μπαχρέιν, ενώ ακόμη και η Σαουδική Αραβία και η Συρία ενδέχεται να ακολουθήσουν.
Ακόμη και πριν από τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα στη Μέση Ανατολή, οι τιμές του πετρελαίου είχαν ξεπεράσει τα 90 δολ./βαρέλι, όχι μόνο λόγω των θεμελιωδών στοιχείων που συνιστούν ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και από μη θεμελιώδεις παράγοντες, όπως η ρευστότητα που καταδιώκει τις τοποθετήσεις και τα εμπορεύματα στις αναδυόμενες αγορές εν μέσω κλίματος μηδενικών επιτοκίων και ποσοτικής χαλάρωσης στις ανεπτυγμένες οικονομίες, η επενδυτική συμπεριφορά κοπαδιού (όπως συνέβη το 2007 - 2008) και η περιορισμένη και ανελαστική προσφορά νέου πετρελαίου. Τώρα οι τιμές του πετρελαίου πλησιάζουν τα 100 δολ./βαρέλι.
Αυτή η αύξηση -και η σχετιζόμενη ενίσχυση στις τιμές άλλων εμπορευμάτων και ειδικότερα των τροφίμων- ωθεί τον πληθωρισμό σε αναδυόμενες οικονομίες που ήδη αντιμετωπίζουν κίνδυνο υπερθέρμανσης, όπου οι τιμές του πετρελαίου και των τροφίμων αντιστοιχούν στα δύο τρίτα των καταναλωτικών δαπανών. Δημιουργεί επίσης αρνητικούς όρους εμπορίου και επηρεάζει σημαντικά το διαθέσιμο εισόδημα για τις ανεπτυγμένες οικονομίες, που μόλις πραγματοποιούν τα πρώτα βήματα εξόδου από την ύφεση και οι οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες με αναιμική ανάκαμψη.
Δεδομένης της στασιμότητας που καταγράφεται στις αγορές προϊόντων και εργασίας, η αύξηση στις τιμές των εμπορευμάτων ενδέχεται να οδηγήσει μόνο στον πρώτο γύρο των πληθωριστικών συνεπειών, χωρίς όμως δευτερογενείς επιπτώσεις στον δομικό πληθωρισμό. Εάν όμως οι τιμές του πετρελαίου ενισχυθούν περαιτέρω, οι οικονομίες αυτές θα υποστούν απότομη επιβράδυνση, ενώ ορισμένες ενδεχομένως να βρεθούν αντιμέτωπες με διπλή ύφεση.
Τέλος, η ενίσχυση στις τιμές των εμπορευμάτων εντείνει την τάση αποστροφής κινδύνου στους επενδυτές και ενδεχομένως να οδηγήσει σε μείωση της καταναλωτικής και επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, γεγονός αρνητικό όχι μόνο για τις χρηματαγορές αλλά και για την πραγματική οικονομία.
Θα μπορούσε να ελπίζει κανείς ότι οι εξελίξεις στην Τυνησία και στην Αίγυπτο θα οδηγήσουν σε ομαλή μετάβαση σε νέα σταθερά δημοκρατικά καθεστώτα. Όμως, ο κίνδυνος περαιτέρω αστάθειας και ανάδειξης ριζοσπαστικών στοιχείων δεν πρέπει να αποκλειστεί. Ενδεχόμενη τέτοια αναταραχή και η συνεπαγόμενη αύξηση στις τιμές της ενέργειας δημιουργούν σοβαρό κίνδυνο για την παγκόσμια οικονομία, που μόλις πραγματοποιεί τα πρώτα αβέβαια βήματα εξόδου από τη χειρότερη χρηματοοικονομική κρίση και ύφεση των τελευταίων δεκαετιών.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Σχόλια